Osadnictwo w rejonie Euroregionu "Śląsk Cieszyński" w okresie od XIII wieku do 1945 roku na tle wybranych zjawisk w przestrzeni geograficznej pogranicza polsko-śląsko-morawskiego

Abstract

Śląsk Cieszyński pod względem historycznym przechodził specyficzne przemiany sieci osadniczej. Niewiele jest na obszarze współczesnej Polski i Czech historycznych regionów, w których na stosunkowo niedużym obszarze (2282 km2) uwypukliłyby się w znacznym stopniu opisywane tu procesy, takie jak: powstawanie „miast-wrot”, powstawanie miast sprzężonych, tworzenie się XIX-XX-wiecznej konurbacji miejskiej (Popiołek, 1913). Jednocześnie zanotować trzeba dużą trwałość założeń miejskich, które bez względu na swą genezę historyczną trwają przy swojej miejskości. Pewne znaczenie musiała tu mieć także trwałość jedności administracyjnej Ziemi Cieszyńskiej, która została naruszona dopiero w XX wieku, co odróżniało ten region od pozostałych części Śląska (Pysiewicz-Jędrusik i in., 1998). Drobne odstępstwo stanowi tu jednak Sumbark. Niemniej miejscowość ta, jak i część innych w efekcie XX-wiecznych przemian przestrzenno-administracyjnych znalazła się w granicach innego miasta. Interesującym zjawiskiem jest to, że w porównaniu z terenami położonymi w górnym biegu Wisły i górnym biegu Odry w zasadzie nie ma miast zdegradowanych do rzędu wsi (Miasta polskie w tysiącleciu, 1967; Rajman, 1992; Drobek, 1999). Z uwagi na wysoki stopień industrializacji i urbanizacji od początków XIX stulecia notuje się zjawisko wręcz odwrotne, a mia-nowicie dynamiczny proces przeobrażeń wiejskiej sieci osadniczej w miejską lub o miejskim charakterze. W związku z przedwojennymi procesami industrializacji i urbanizacji wiejska sieć osadnicza północno-zachodniej części Ziemi Cieszyńskiej została silnie uszczuplona w efekcie przeobrażania się niektórych miejscowości w miasta lub włączania ich w granice administracyjne innych jednostek. W pozostałej części regionu wiejska sieć osadnicza często stanowiła jeszcze dziedzictwo kulturowe okresów wcześniejszych, chociaż i tu zaznaczały się wpływy społeczno-ekonomiczne pobliskich miast.