English semantic loans, loan translations, and loan renditions in informal Polish of computer users

Abstract

Głównym celem niniejszej monografii jest całościowe opisanie zapożyczeń semantycznych oraz kalk leksykalnych i frazeologicznych (dokładnych i niedokładnych) w polskim języku informatyki (w jego odmianie potocznej). Celem dodatkowym jest obszerne omówienie teoretyczne problematyki zapożyczeń semantycznych i kalk, a w szczególności wskazanie rozbieżności oraz różnego rodzaju luk w stanowiskach badaczy zajmujących się ww. typami zapożyczeń, a także podkreślenie trudności metodologicznych, przed jakimi staje językoznawca je badający. Wspomniane trudności dotyczą przede wszystkim niejasnych kryteriów wyodrębniania zapożyczeń semantycznych i kalk od jednostek nimi niebędących: opisano zatem szczegółowo proces różnicowania pomiędzy zapożyczeniami semantycznymi a rodzimymi neosemantyzmami, zapożyczeniami semantycznymi a (ponownymi) zapożyczeniami leksykalnymi, kalkami frazeologicznymi a rodzimymi neofrazeologizmami, kalkami a zapożyczeniami leksykalnymi, zapożyczeniami semantycznymi a kalkami frazeologicznymi, kalkami frazeologicznymi dokładnymi a niedokładnymi oraz półkalkami a hybrydami. Autor zaproponował tutaj własne kryteria pomocne w odróżnianiu ww. zjawisk językowych. Podstawą badań jest samodzielnie zebrany przez autora monografii korpus polszczyzny specjalistycznej. W jego skład wchodzą krótkie notki (wpisy, posty) pochodzące z wybranych 32 forów internetowych o tematyce komputerowo-internetowej. Z każdego z 32 forów zebrano próbki wypowiedzi użytkowników (każda próbka liczy między 20.000 a 60.000 słów; w większości przypadków ich wielkość waha się pomiędzy 45.000 a 55.000 słów). Łączna wielkość korpusu to ponad półtora miliona słów (1.541.449) rozumianych ortograficznie, tj. jako szereg liter oddzielonych spacją. Korpus jest zatem stosunkowo duży i może być uznany za w pełni reprezentatywny dla nieformalnej polszczyzny informatycznej. Jest on bardzo zróżnicowany tematycznie, zawiera bowiem wpisy dotyczące zarówno sprzętu komputerowego (jednostki centralne, procesory, twarde dyski, wentylatory chłodzące, obudowy, drukarki, pamięci, myszy, klawiatury, słuchawki, skanery itd.), jak i oprogramowania (systemy operacyjne, edytory tekstu, arkusze kalkulacyjne, gry komputerowe, programowanie itd.) oraz Internetu (przeglądarki internetowe, komuni katory, programy antywirusowe, wirusy itd.). Autor stoi na stanowisku, że własnoręcznie zebrany korpus jest znacznie cenniejszym narzędziem badawczym niż gotowe korpusy dostępne w Internecie (takie jak Narodowy Korpus Języka Polskiego), które nie są najwłaściwszym wyborem dla celów badań nad językiem specjalistycznym. Korpus taki jest również lepszą podstawą badań niż artykuły prasowe zamieszczane w prasie komputerowej, które często są adaptacjami tekstów, które powstały wcześniej w języku angielskim. Praca zawiera także omówienie języka Internetu, ze szczególnym uwzględnieniem forów internetowych. Bardzo dokładnie opisano również proces tworzenia własnego korpusu językowego, zarówno od strony technicznej, jak i metodologiczno-materiałowej. W pracy zebrano i dokładnie opisano 204 typy angielskich zapożyczeń semantycznych (derywaty nie są traktowane jako odrębne typy, zatem np. formy akcelerator i akceleracja są traktowane jako ten sam typ), które wystąpiły łącznie 42.638 razy w korpusie oraz 529 typów angielskich kalk (16 leksykalnych i 513 frazeologicznych; 440 kalk dokładnych oraz 89 niedokładnych), które wystąpiły łącznie 8.228 razy. Tym samym niniejsza monografia jest - wedle najlepszej wiedzy autora - najobszerniejszym omówieniem ww. typów zapożyczeń w potocznym języku informatyki. Co istotne, większość omówionych kalk i zapożyczeń semantycznych nie została do tej pory odnotowana w literaturze przedmiotu ani w słownikach języka polskiego (Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. S. Dubisza oraz Słowniku języka polskiego PWN pod red. L. Drabik i E. Sobol). Niniejsza monografia jest ilustracją tezy, że we współczesnej polszczyźnie stale wzrasta liczba angielskich zapożyczeń semantycznych oraz kalk frazeologicznych (kalki leksykalne są stosunkowo nieliczne). Są one wzajemnie od siebie zależne, tzn. - jak pokazała niniejsza analiza - powstawanie zapożyczeń semantycznych sprzyja powstawaniu kalk, a powstawanie kalk sprzyja powstawaniu zapożyczeń semantycznych. Kalki, które nie zawierają wyrazu użytego w nowym znaczeniu pod wpływem obcym (a zatem zapożyczenia semantycznego) są bowiem stosunkowo nieliczne. I odwrotnie - większość zapożyczeń semantycznych pojawia się razem z kalkami je zawierającymi. Jak wskazuje niniejsza praca, angielskie zapożyczenia semantyczne i kalki frazeologiczne nie są nieznaczną i niewielką grupą w porównaniu do anglicyzmów leksykalnych; nie tylko ich liczba, ale także rola w języku polskim stale się powiększa. Są one szczególnie widoczne w języku specjalistycznym, takim jak język informatyki; język taki, co istotne, podlega nieustannym zmianom, co jest odbiciem stałego rozwoju technologicznego. Badania nad zapożyczeniami semantycznymi i kalkami, zwłaszcza -choć nie wyłącznie - w szybko zmieniającym się języku specjalistycznym, są zatem koniecznością. Autor ma nadzieję, że niniejsza praca będzie postrzegana jako odpowiedź na taką konieczność.