"Vue d'Asie Mineure" sur les problemes de la Crise du IIIe siecle dans l'Empire romain. Les themes monetaires a Cyzique (276 apr. J.-C.)

Abstract

Kluczem do odnalezienia w treściach monet bitych w Kyzikos reakcji na spiętrzenie w prowincjach małoazjatyckich Imperium problemów polityczno-militarnych w drugiej połowie III wieku było skoncentrowanie się na tematyce emisji monet cesarza Floriana. Władca ten wyniesiony został do purpury na ziemiach Azji Mniejszej i tam pozostawał w czasie swego krótkiego panowania (276 rok). Bazy do rozważań dostarczył materiał obejmujący 787 jego aurelianów, które pochodzą z 12 skarbów. Uzupełnieniem, które pozwoliło na doprecyzowanie wniosków, stał się zbiór znanych jego 28 aureusów. Materiałem do retrospekcji i porównań był natomiast zbiór 46 374 srebrnych monet emitowanych za rządów Klaudiusza II, Kwintyllusa, Aureliana i Tacyta. Zgromadzony materiał pozwolił na porównanie ujmowanej w procentach struktury typologicznej monet Floriana powstałych w Kyzikos z tymi emitowanymi w innych ośrodkach, jak również na wymierną ocenę specyfiki podejmowanych w imieniu cesarza tematów, podporządkowanych szerszym kategoriom tematycznym, co uwypukla porównanie ich hierarchii w mennictwie Floriana oraz jego poprzedników. Analiza ilościowa zawartości skarbów, obejmujących srebrne monety Floriana, oraz zestawień jego monet złotych przekonuje, że w 276 roku mennica cesarska w Kyzikos pracowała intensywnie. Dowodzi tego wysoki procentowy udział wybitych w niej monet: ponad 14% masy srebrnych i ponad 15% wszystkich — i złotych, i srebrnych — przebadanych numizmatów Floriana. Ponadto trzeba mieć na względzie stosunkowo niską reprezentację monet z ośrodków wschodnich — w tym z Kyzikos — w znaleziskach z terenów zachodnich i naddunajskich państwa rzymskiego. To tym bardziej objaśnia, że mylące jest wrażenie małej aktywności tego ośrodka za rządów Floriana w porównaniu z innymi mennicami: Siscii (ponad 30%) i Rzymu (ponad 30%). Dodatkowo, w kontekście bezpośredniej kontroli cesarza nad Azją Mniejszą stwierdzić trzeba, że Kyzikos była mennicą wiodącą, jeśli chodzi o odzwierciedlenie w treściach monetarnych zasadniczych problemów rządów Floriana. Problemy te określono w trzech lansowanych tam tematach: concordia militvm, conservator avg, victoria ghottica (sic!). W treściach emisji monetarnych z Kyzikos pozornie nie oddano podstawowego problemu, z którym mierzył się Florian: konieczności podjęcia rozprawy z zagrażającym panowaniu rywalem Probusem. Starano się, rejestrując imię Floriana w roli panującego, obudować wokół niego aurę wielkości, tworzonej przez jego moc zwyciężania i odniesione sukcesy militarne (temat victoria Gothica ilustrowany sylwetkami bogini Wiktorii i jeńca, a także przedstawienie Wiktorii wręczającej wieniec cesarzowi na monetach podejmujących wątek concordia militum), oraz eksponować otaczającą go boską protekcję (bóg Sol na monetach głoszących ideę conservator Augusti). Tylko sygnalnie natomiast poruszono sprawę wojen z zewnętrznym wrogiem (victoria Gothica). W ten sposób ukazano główne zadania, jakie miał podjąć nowo wyniesiony cesarz. W sferze odzwierciedlonej w inicjatywach numizmatycznych pierwszym zadaniem było zgłoszenie praw do władzy (rejestracja imienia władcy), drugim zaś — zyskanie poparcia armii (concordia militum). Frapująca jest zwłaszcza jednorodność tematyczna aurelianów z Kyzikos, głoszących jeden temat: concordia militum. Faktycznie dominował on na emisjach z małoazjatyckiej mennicy (90% uwzględnionych w statystyce złotych i srebrnych numizmatów z Kyzikos), stanowił główny motyw w mennictwie Floriana w tej części wyobrażeń namonetnych, która inspirowana była oczekiwaniami i programem cesarza. Temat ten, ale też jego nowatorskie rozwinięcie w ikonografii (Wiktoria ofiarująca wieniec imperatorowi) nadaje indywidualistyczny rys całemu mennictwu tego władcy. Zdominowały je dążenia do zyskania wsparcia armii. Aż 24% egzemplarzy wszystkich srebrnych monet Floriana stanowią bowiem monety należące do kategorii „motywy wojskowe”. Owe skromne tematycznie emisje wyznaczają „perspektywę małoazjatycką” postrzegania kondycji Imperium Rzymskiego w 276 roku. Owszem, treści propagowane na monetach pozostają w kręgu spraw lokalnych, jednak — ponieważ wiążą się z walką o władzę imperialną i dotyczą osoby cesarza — dotykają też problemów ogólnopaństwowych w ich zasadniczych płaszczyznach: relacji cesarza z wojskowymi oraz starań o podniesienie prestiżu władzy imperialnej.