The problem of "Stasis" in the "Oresteia"

Abstract

Powszechnie interpretuje się Oresteję Ajschylosa jako historiozoficzną alegorię rozwoju sprawiedliwości ludzkiej i boskiej. Każda część trylogii miałaby obrazować którąś fazę owego rozwoju: Agamemnon - panowanie pierwotnego, plemiennego prawa krwawej zemsty, stosowanego przez Erynie; Ofiarnice - arystokratyczne pryncypia oczyszczenia, których patronem byłby Apollon; wreszcie Eumenidy - powstanie demokratycznej i praworządnej p o lis pod opieką Ateny. Ten ostatni akt, traktowany zgodnie jak o tryumf cywilizacji, miałby usuwać w cień wszelkie sprzeczności i okrucieństwa towarzyszące poprzednim etapom. Niniejszy tekst jest próbą przedstawienia odmiennej interpretacji trylogii Ajschylosa, próbą dotarcia do jej recepcji w klasycznych Atenach. Trudno wyobrazić sobie, że zgromadzeni w Teatrze Dionizosa Grecy interpretowali Orestesję w duchu nowożytnych, historiozoficznych koncepcji, wspierających się z resztą na wątłych podstawach teoretycznych. Chaotyczna przemoc, morderstwa w obrębie rodziny, odwrócenie panujących stosunków społecznych, skażenie religii zbrodniami i inne transgresje przedstawione w Agamemnonie i w Oftarnicach - wszystko to w mentalności starożytnych Greków kojarzono ze stanem politycznego kryzysu, znanym jako stasis. Do tej właśnie stasis kilkakrotnie nawiązuje też tekst trylogii. Tryumf Areopagu i Aten w Eumenidach byłby tym samym rozumiany nie tyle jak o alegoria ostatecznego etapu ewolucji cywilizacji i ludzkości, ile jak o odbudowa zburzonego ładu, przywrócenie właściwych mentalności greckiej stosunków społecznych i religijnych.