Money in the military community in the Early Empire

Abstract

Omawiane zjawiska, oraz zachodzące w nich z biegiem czasu przemiany, poznajemy przede wszystkim drogą analizy bardzo obfitego materiału numizmatycznego, odkrywanego na terenie rzymskich obozów legionowych oraz stanic wojskowych, rozrzuconych wzdłuż rozległych granic Imperium. W artykule zjawiska te zanalizowano na przykładzie bardzo znaczących, a przy tym najlepiej znanych, stanowisk z różnych prowincji Cesarstwa, a mianowicie obozów w Novaesium, Haltern, Vindonissie, Carnuntum, Aquincum, Brigetio, Novae oraz z Dura Europos. Właśnie armia stanowiła przekaźnik,. za którego pośrednictwem rzymska masa monetarna pod postacią żołdu napływała do odległych prowincji. Pomimo iż armia opłacana była praktycznie pieniądzem srebrnym, w owych znaleziskach rejestrujemy w zdecydowanej większości monety brązowe. Wynikało to z przebiegających w mikroskali procesów związanych z funkcjonowaniem rynku pieniężnego w danym środowisku. Owe brązy były drenowane z miejscowego rynku i dostawały się do rąk żołnierzy w procesie drobnotowarowej wymiany. Natomiast właśnie pieniądz srebrny był przez środowisko żołnierskie używany w procesie tezauryzacji, rozumianej najczęściej w sposób dość specyficzny. Śledząc przemiany w użytkowanej w środowiskach żołnierskich srebrnej masie pieniężnej - reprezentowanej wówczas praktycznie wyłącznie przez denary - stwierdzić można, że w I w.n.e., a szczególnie za rządów dynastii julijsko-klaudyjskiej, w masie owej niemałą część stanowiły denary republikańskie. Dopiero obfite serie denarów Flawiuszy i następnie Antoninów wyraźnie zwiększyły proporcje monet srebrnych w stosunku do użytkowanej przez legionistów na co dzień masy monety brązowej. W zakresie pieniądza brązowego za władców dynastii julijsko-klaudyjskiej rejestrujemy wyraźną przewagę asów w stosunku do wyższych nominałów brązowych. Stwierdzamy jednak także systematyczny brak brązowej drobnicy, potrzebnej w codziennej wymianie, któremu starano się zaradzić różnymi sposobami. W zakresie użytkowanej masy pieniądza brązowego zauważalna jest jednak ewolucja. Polega ona na stopniowym załamywaniu się preponderancji asa oraz wyrównywaniu proporcji liczbowych między trzema podstawowymi nominałami brązowymi (sesterc, dupondius, as), z drugiej zaś strony - na zaniechaniu użytkowania monet zastępczych czy nieregularnych w rodzaju sztuk przepołowionych czy kontramarkowanych. Było to związane z występującą, zwłaszcza w II w.n.e., sanacją rynku pieniężnego w Imperium.