Rzucanie i fałszowanie kości : jak dziś czytać "Zmory"...?

Abstract

W „krytyce świadectwa prawie wszystkie kości są sfałszowane” z prawdopodobieństwem oceny dotyczącej autentyczności wydanej przez czytelnika w archiwum. Zawieszona między za i przeciw wątpliwość staje się narzędziem poznawczym w sytuacji oceny stopnia prawdopodobieństwa wybranej kombinacji. Może wobec tego należałoby mówić o realności, a nie prawdopodobieństwie? Realny argument to taki, którego warto bronić w ewentualnym sporze. Tak twierdził Paul Ricoeur. Niestety, wówczas Zmory… Emila Zegadłowicza okazałyby się — dosłownie — kompletną fikcją i projektem scalonym, i jednocześnie autentycznie przejętym czymś, co nazwać by należało manipulowaniem wspomnieniami we własnym interesie. Chcę przez to powiedzieć, że ocalenie Zmór… dla współczesności musi się odbyć kosztem tradycyjnie imputowanych tej prozie konwencji — powieści lokalnej, środowiskowej i autobiograficznej. Dopiero wówczas, gdy odsuniemy coraz słabiej działającą pokusę wypatrywania w Zmorach… wykrotów i prześwitów skandalu, otrzymamy bardziej interesujący rodzaj pamięciowego dziwoląga.