dc.description.abstract | Przedmiotem pracy Pomiędzy Orientem a Okcydentem: przeobrażenia „Księgi tysiąca
i jednej nocy” jest proces literackich, (między)kulturowych oraz gatunkowych
przekształceń, jakim poddana została Księga. Chronologiczne spojrzenie na analizę
owych metamorfoz obejmuje datowany na około IX w. n.e. etap powstawania
Księgi, jej istnienie w kulturze oralnej krajów arabskich, kolejne arabskie edycje
dzieła oraz pierwsze tłumaczenia na języki europejskie dokonywane w XVIII
i XIX w.
Jedna z tez niniejszej książki zawiera się w założeniu, że Księga tysiąca i jednej
nocy poddawana jest procesowi niekończących się przekształceń, stąd kolejnym
omawianym etapem transformacji jest istnienie Księgi jako intertekstu w kulturach
współczesnych. Niesłabnąca fascynacja Księgą tysiąca i jednej nocy przekłada
się na popularność tego dzieła i jego przenikanie zarówno do kultury wysokiej,
jak i masowej, na co wskazuje fakt, że Tysiąc i jedna noc obecna jest nie tylko we
współczesnej prozie, ale również muzyce, sztuce i filmie.
Książka skupia się na prześledzeniu zmian, jakim poddane zostały tzw. Baśnie
tysiąca i jednej nocy, natomiast w szerszym kontekście stanowi również studium
badające trajektorie zmieniających się relacji pomiędzy kulturą Wschodu i Zachodu.
Z uwagi na złożoność i polifoniczność tłumaczeń, a również mitologizację,
której obiektem stały się opowieści tysiąca i jednej nocy, Księga i jej współczesne
permutacje analizowane są w kontekście dialogu kultury brytyjskiej z Orientem.
Autorka wykazuje, że w świadomości kultury Zachodu Księga wciąż jeszcze
istnieje jako kulturowo uwarunkowany konstrukt, stanowiąc uosobienie koncepcji
Innego, który nadal funkcjonuje w dychotomicznej relacji z Pierwszym.
Odrzucając owo myślenie binarnymi opozycjami, autorka podważa zmitologizowaną
wizję Księgi, która zazwyczaj przybiera w wyobrażeniach człowieka
Zachodu postać egzotycznego zbioru baśni czy też opowiadań ludowych. Księga
tysiąca i jednej nocy to dla wielu czytelników synonim tajemniczego i zarazem
magicznego Orientu; Orientu, który, będąc pełnym nienasyconych seksualnie
kobiet haremu, wciąż uwodzi niezliczonymi opowiadaniami Szeherezady oraz
bogactwem występujących w tym utworze postaci i motywów. Co więcej, fascynująca
różnorodność wersji oraz tłumaczeń tego wyjątkowego dzieła, złożony proces jego powstawania, (między)kulturowe usytuowanie oraz mnogość
nawiązań do tradycji Księgi w literaturze współczesnej, dla wielu czytelników
pozostają nieznanymi.
Analiza Księgi jako intertekstu w literaturach współczesnych pozwala na zestawienie
zachodniej wizji Orientu z jego wizerunkiem obecnym w twórczości
pisarzy anglojęzycznych, którzy wywodzą się głównie z byłych brytyjskich kolonii.
Takie zestawienie pozwala na poszerzenie spektrum recepcji Księgi, rewizję
dialogu z Orientem, a w konsekwencji niesie za sobą wyłonienie się nowej
kategorii – Trzeciego, który, nie będąc ani Piewszym, ani Innym, wpisuje się we
współczesną sytuację kryzysu i hybrydyzacji tożsamości.
Książka składa się z trzech rozdziałów. Dla przejrzystości oraz spójności wywodu
każdy z nich podzielony został na cztery części, co daje w sumie dwanaście
odrębnych analiz, których lejtmotywami są idee lustra i cykliczności oraz sam
proces transformacji. Rozdział pierwszy koncentruje się na zagadnieniach powstania,
tłumaczeń oraz gatunkowej przynależności Księgi. Analizując „nomadyczność”
omawianego dzieła, jego (między)kulturowe usytuowanie na styku
Orientu i Okcydentu, funkcjonowanie jako abjectu w rozumieniu Julii Kristevy,
a także niedoceniony przez krytyków wpływ, jaki europejskie tłumaczenia Księgi
miały na rozwijający się dyskurs opisanego krytycznie przez Edwarda W. Saida
„orientalizmu”; autorka wykazuje, że Księga tysiąca i jednej nocy może być określona
jako gatunek literacki sui genesis. Wniosek ten przekłada się bezpośrednio
na stanowisko metodologiczne przyjęte w pracy. Odrzuciwszy jednowymiarowe
i banalizujące spojrzenia na dzieło, autorka próbuje w swojej interpretacji połączyć
studia kulturowe z komparatystyką literacką, promując idee interdyscyplinarnej
analizy Księgi.
W rozdziale drugim, na podstawie wybranych tłumaczeń Księgi tysiąca i jednej
nocy, autorka porównuje i poddaje analizie najważniejsze aspekty utworu, jakimi
są: narracja ramowa, kluczowa rola Szeherezady, tożsamość kobiety Orientu
oraz proces opowiadania (ang. story-telling) rozumiany jako sztuka uwodzenia.
Odnosząc się do Derridiańskiego pojęcia parergonu, autorka udowadnia, że opowieść
ramowa Księgi w sposób zdecydowany różni się od konwencjonalnej narracji
tego typu. Uwaga czytelnika skierowana zostaje również na sposób funkcjonowania
opowieści ramowej tak wewnątrz, jak i na zewnątrz dzieła, w szczególności
zaś uwypuklona zostaje niebagatelna rola odgrywana przez ową ramę
narracyjną w całym cyklu opowieści Tysiąca i jednej nocy.
Fascynująca badaczy takich jak Roman Ingarden oraz Wolfgang Iser tożsamość
Szeherezady stanowi kolejny wątek rozważań w książce. Autorka ukazuje drastyczny,
ale jednocześnie fascynujący, proces kulturowego warunkowania reprezentacji
Szeherezady, którego rezultatem jest polifoniczność w wytwarzaniu jej
wizerunków. Obrazy Szeherezady oraz innych budzących fascynację postaci kobiecych,
które możemy znaleźć w analizowanych tłumaczeniach, stanowią uosobienie
zachodniego mitu kobiety Orientu. Odnosząc się do refleksji krytycznych
Homiego Bhabhy, który wykazał ambiwalencje dyskursu kolonialnego (obecną
w nim potrzebę istnienia „rozpoznawalnego” Innego), oraz w nawiązaniu do teorii
postkolonialnej Gayatri C. Spivak; autorka ukazuje mechanizmy kształtujące
postrzeganie Księgi oraz tożsamości kobiety Orientu. Owe wizerunki zostają zdekonstruowane, ponieważ, jak wykazuje autorka, stanowią tylko zideologizowane
fantazje. W końcowej części drugiego rozdziału ukazana została wielowymiarowość
narracji Księgi tysiąca i jednej nocy w kontekście samego procesu
opowiadania rozumianego jako wielopoziomowe uwodzenie czytelnika.
W rozdziale trzecim autorka przedmiotem swojej refleksji badawczej czyni
funkcjonowanie Księgi jako intertekstu w kulturach współczesnych. Czytelnik
wprowadzony zostaje w swoisty labirynt, który tworzą nawiązania, transfiguracje
oraz próby ponownego pisania i odczytywania samej Księgi. W początkowym
fragmencie trzeciego rozdziału autorka uzasadnia również kryteria, którymi
kierowała się przy wyborze powieści nawiązujących do tradycji Tysiąca i jednej
nocy. Złożony kształt występujących w tych utworach tożsamości Szeherezad(y)
poddany zostaje dogłębnej analizie, która jednak wolna jest od odwołań czy porównań
do Pierwszego utożsamianego z kulturą Zachodu. Wyłaniający się ze
współczesnego pisarstwa anglojęzycznego obraz haremu i odalisek również stanowi
tu przedmiot analizy. Część końcowa trzeciego rozdziału to próba scalenia
całej rozprawy. Autorka, analizując współczesne powieści i nawiązując jednocześnie
do tradycji narracyjnych Księgi, zamyka swoją dysertację, sugerując jednak
nieskończoność procesu przeobrażeń samej Księgi tysiąca i jednej nocy. Dzieło
to zostaje bowiem umieszczone w kontekście nieustających prób konstruowania
go na nowo za pomocą współczesnych metafikcji i metanarracji. | pl_PL |