Społeczno-gospodarcze i przestrzenne kierunki zmian regionalnego oraz lokalnych rynków pracy województwa śląskiego – SGP WSL. Raport końcowy

Abstract

Wzrastająca złożoność społeczno-gospodarcza współczesnego świata powoduje, iż na wiele problemów analizowanych do tej pory w węższym kontekście przestrzenno-strukturalnym należy spojrzeć dzisiaj znacznie szerzej. Wystarczy wskazać chociażby na konsekwencje procesu transformacji ustrojowej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i ich akces do struktur polityczno-gospodarczych działających w skali Europy, jak i świata. Jedną z kategorii ekonomicznych niezwykle istotną z punktu widzenia funkcjonowania gospodarki oraz życia społecznego jest rynek pracy. Jego złożoność podażowo-popytowa oraz szerokie uwarunkowania zewnętrzne powodują zainteresowanie rynkiem pracy zarówno badaczy, jak i decydentów. Ważną pozycję wśród regionalnych rynków pracy zajmują tradycyjne regiony społecznogospodarcze, odzwierciedlające określony etap przemian gospodarki kapitalistycznej. Górny Śląsk – podobnie jak Zagłębie Ruhry, Zagłębie Donieckie, czy też aglomeracja ostrawsko-karwińska – to regiony powstałe w tzw. drugim cyklu N.D. Kondratiewa (1925), z silną monofunkcyjnością gospodarczą (górnictwo węglowe, hutnictwo, przemysł maszynowy). O ile w krajach zachodnich po 1945 r. regiony te podlegały procesom restrukturyzacji bądź likwidacji, o tyle w Europie Środkowo-Wschodniej zmiany te uzewnętrzniły się dopiero po transformacji ustrojowej. Konieczność dywersyfikacji działalności gospodarczej (zwłaszcza tercjalizacji), restrukturyzacji dominujących gałęzi przemysłowych, jak i likwidacji nierentownych przedsiębiorstw, niewątpliwie rzutowała na rynek pracy. Pojawienie się bezrobocia, spadek liczby pracujących w gospodarce, czy też znaczne zróżnicowanie przestrzenne owych zmian w obrębie konurbacji katowickiej, czy rybnickiej, to tylko część dokonujących się przeobrażeń. O ile proces restrukturyzacji małych i średnich przedsiębiorstw przebiegał tutaj pomyślnie, o tyle restrukturyzacja dużych państwowych firm jest zadaniem bardziej złożonym, wymagającym szerszego uwzględnienia kontekstu społecznego. Niewątpliwie rynek pracy województwa śląskiego znajduje się w okresie przejściowym – między ewidentnym zakończeniem historycznego, długookresowego zasilania w zasoby pracy z bliskiego i dalekiego otoczenia, a wykształceniem się względnie trwałego modelu rynku pracy opartego w decydującej mierze na zasobach regionalnych. Paradoksalnie, kreowanie zasobów pracy będzie w nim coraz silniej uzależnione od czynnika demograficznospołecznego, a nie jak było przez lata – od czynnika ekonomicznego. Nasilający się proces modernizacji społecznej powoduje między innymi konsekwencje II przejścia demograficznego, „kurczenia się” miast, reorientację kierunków przemieszczeń ludności, czy też suburbanizację. Złożoność oraz wielkoskalowość układów osadniczych województwa śląskiego i ich otoczenia silnie różnicuje poszczególne rejony, które mogą być interpretowane w kategoriach biegunów, jak i peryferii rozwojowych. Przejście w wiek emerytalny wyżu demograficznego z lat 50. XX w, silne starzenie społeczeństwa, ograniczone możliwości zewnętrznego pozyskania zasobów pracy, to najistotniejsze wyzwania regionalnego i lokalnych rynków pracy województwa śląskiego. Dlatego też niniejsza publikacja – jak i towarzyszące jej opracowania cząstkowe – a dotyczące regionalnego i lokalnych rynków pracy województwa śląskiego obejmują szeroki kontekst społeczno-gospodarczy oraz przestrzenny tego zagadnienia. Podział województwa śląskiego na jednostki statystyczne (NTS-3) wyróżnia 8 podregionów: bielski, bytomski, częstochowski, gliwicki, katowicki, rybnicki, sosnowiecki i tyski (por. mapa na wkładce). W nawiązaniu do tego podziału opracowano problematykę rynku pracy poszczególnych podregionów: bielskiego, częstochowskiego i rybnickiego. Jednak pięć kolejnych podregionów, położonych w środkowej części województwa (bytomski, gliwicki, katowicki, sosnowiecki i tyski), potraktowano łącznie nazywając ten obszar (na potrzeby niniejszego opracowania) subregionem centralnym.