Problem antywartości w filozofii Plotyna

Abstract

Jedną z wyróżniających cech filozofii starożytnej jest jedność dociekań ontologicznych i etyczno-aksjologicznych1. Nierozdzielność i wzajemna komplementarność tych perspektyw, znamionująca refleksję Greków, znajduje wyraz już w jej najwcześniejszych postaciach, wyrażając tym samym pierwotne doświadczenie ładu kosmicznego, którego uczestnik — człowiek — doświadcza zarazem jako doskonałości i dobroci. Filozofia Plotyna nie stanowi wyjątku od nakreślonego paradygmatu myślenia, a nawet może być postrzegana jako zwieńczenie długiej tradycji poszukiwania transcendentnego ugruntowania jedności bytu i dobra2. Plotyńska teoria Jedna-Dobra jako pryncypium określoności, poznawalności i dobroci stanowi właściwie rozwinięcie podstawowej intuicji Platońskiej wyrażonej między innymi w paradygmatycznym wartościowaniu, obecnym w słynnej metaforze jaskini z Państwa (515 b—518 d), w której perspektywa epistemologiczna i perspektywa ontologiczna zbiegają się wyraźnie z imperatywem etycznym i wskazaniami społecznymi3. Jedno-Dobro, które jest źródłem bytowości, poznawalności, uporządkowania duszy i państwa (sc. duszy w skali makrokosmicznej), odsłania zarazem teleologiczną perspektywę ludzkiego życia.