The outlined shadow : phenomenology, grammatology, Blake

Abstract

Autor stawia sobie dwojakie zadanie. Po pierwsze, usiłuje wprowadzić do badań humanistycznych podstawowe pojęcia zaczerpnięte z filozofii Martina Heideggera (roz. 1) oraz dekonstruktywistycznej filozofii Jacquesa Derridy (roz. 2). Po drugie, po wyjaśnieniu aparatu pojęciowego autor podejmuje próbę jego aplikacji w konkretnych badaniach tekstowych (twórczość Williama Blak’a, roz. 3). Przedmiotem pracy jest pewien etap ewolucji współczesnej hermeneutyki, która od kategorii metafizycznych, takich jak „początek”, „źródło”, „pierwotny głos”, zmierza w stronę gramatologicznej filozofii rzeczywistości jako strumienia znaków pozbawionego wyraźnnego obramowania ontologicznego (Derrida kwestionuje zarówno pojęcie początku jak i końca). Ewolucja ta odpowiada również przekształceniom języka krytyki, który przechodzi od metafory fonetycznej (jak u Heideggera) do metafory skrypturalnej (jak u Derridy). Stąd szczególny nacisk położono na wyjaśnienie podstawowych kategorii filozofii Derridy, takich jak écriture, différance, dissémination, trace itd. Twórczość Williama Blake zostaje poddana działaniu tych właśnie kategorii, przy czym zasadniczą rolę bodźca, jak i motywu przewodniego dalszej analizy odgrywa Blake’owskia teoria malarstwa oparta na silnym przeciwstawieniu rysunku i światłocienia. Stąd rysunek i kontur spełniają w pisarstwie i malarstwie Blake’a zadania nie tylko estetyczne, lecz rozumiane są przede wszystkim jako podstawowe kategorie ontologiczne. Rysunek, kontur są momentem wyłaniania się przedmiotu, grą obecności i nieobecności, pozoru i rzeczywistości (tutaj autor wykorzystuje spostrzeżenia Heideggera zawarte w jego „Wprowadzeniu do metafizyki”). jak i nieustannej różnicy, wyróżniania się danego przedmiotu spośród innych (tutaj przydatna okazuje się kategoria differance Derridy). Pojęcie rysunku jako kategorii filozoficznej wprowadza również w problematykę znaku, znakowości i problemów semiozy, która po szczegółowych analizach okazuje się podatna na Derridiańskie kategorie, takie jak detour czy voile, gdyż tak Blake, jak i filozofia dekonstryktywistyczna kwestionują jednoznaczność i jednokierunkowość procesów semiotycznych. Hermeneutyka Heideggerowska okazuje się szczególnie użyteczna dla omówienia pism profetycznych Blake’a, w których powraca mit początku, praźródła, czy oryginalnej jedni bytu wspólnej dla osiemnastowiecznego poety i dwudziestowiecznego filozofa.