| Abstract: | Logopedia, jako nauka o kształtowaniu mowy jest dyscypliną o szerokim zakresie
praktycznym, ale również o złożonych podstawach teoretycznych. Zagadnienia
logopedii koncentrują się wokół zasadniczego przedmiotu, jakim jest mowa, integrując
na swej płaszczyźnie treści medyczne, psychologiczne, językoznawcze, pedagogiczne,
społeczne, a także artystyczne.
Mowa, przebieg procesu komunikowania się między ludźmi, jest istotny z punktu
widzenia logopedii, tak więc przy analizie powyższych zjawisk uwzględnia się
możliwość wystąpienia ich zakłóceń, zaburzeń, a wówczas określa się ich objawy
i przyczyny. Istotne są również konsekwencje powyższych dla jednostki. Dlatego, nie
rozpatruje się procesów porozumiewania się językowego w sposób izolowany, lecz
uwzględnia się wpływ różnych czynników (biologicznych, psychospołecznych) na ich
rozwój oraz uwarunkowania i działania, które wpływają pozytywnie na
ustępowanie/niwelowanie deficytów mowy.
Niniejsza praca stanowi próbę przedstawienia zagadnień dotyczących opieki
logopedycznej nad procesami komunikacji językowej przy uwzględnieniu przemian
oraz uwarunkowań na Górnym Śląsku od 1922 roku po współczesność. Problem ten
pragnę zaprezentować w oparciu o zebrany materiał historyczny, informacje
o współczesnym stanie systemu opieki logopedycznej uzyskane od nauczycieli,
logopedów i rodziców dzieci korzystających z usług logopedycznych, a także analizę
indywidualnych przypadków.
Niniejsza praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy ma charakter teoretyczny,
drugi zawiera ustalenia metodologiczne, a pięć pozostałych podrozdziałów
zawierających się w rozdziale III prezentuje wyniki dokonanych analiz.
W rozdziale pierwszym omówiono zagadnienia związane z postrzeganiem logopedii,
jako nauki, a zarazem działalności społecznej. Dokonano próby przedstawienia
interdyscyplinarnych podstaw logopedii, zaprezentowano jej koncepcje teoretyczne.
Na bazie wcześniejszych ustaleń starano się wyznaczyć przedmiot zainteresowań
logopedii prezentując go przy uwzględnieniu stanowiska badaczy problemu. Następnie
próbowano określić zasadniczy, dla niniejszej pracy termin „opieka logopedyczna”, a
także „system opieki logopedycznej”. Zaprezentowano potrzeby społeczne na tę
opiekę w świetle dotychczasowych badań. Dalej, scharakteryzowano podstawy
organizacyjno-prawne regulujące funkcjonowaniem systemu świadczeń
logopedycznych w Polsce. W ostatnim podrozdziale I rozdziału dokonano prezentacji
funkcjonowania i struktury systemów opieki logopedycznej w Irlandii i Republice
Czeskiej. Zabiegu tego dokonano w celu zwrócenia uwagi na stosowane ciekawe
rozwiązania organizacyjne.
Metodologiczne podstawy badań własnych przedstawione zostały w rozdziale drugim.
Opisano w nim cel i przedmiot badań, główne i szczegółowe problemy badawcze,
założenia wyznaczające kierunek poszukiwań badawczych. Scharakteryzowano
również zastosowane metody i techniki badawcze. W rozdziale tym zawarte są
również informacje dotyczące przebiegu, organizacji badań, a także charakterystyka
próby badawczej.
Rozdział trzeci stanowi zbiór podrozdziałów przedstawiających wyniki dokonanych
analiz. W tym rozdziale wyodrębnić można jego dwie części składowe: część I -
studium historyczne, część II - studium empiryczne.
W części historycznej znalazły się dwa podrozdziały. Pierwsze specjalistyczne
osr0odki pomocy logopedycznej na terenie Górnego Śląska zostały zaprezentowane
w pierwszym podrozdziale. Wyróżniono tu placówki wraz z prekursorami ruchu
logopedycznego na badanym terenie. Przedstawiona została wielokierunkowa
działalność ks. prof. Stanisława Wilczewskiego, a także dr Kazimierza Głogowskiego.
Pierwszy z nich założył Poradnię Logopedyczną przy Instytucie Fonetycznym
w Katowicach, drugi działał w charakteryzowanych na łamach tego podrozdziału,
Śląskich Zakładach dla Głuchych w Rybniku i Lublińcu. Zaprezentowany został także
Zakład dla Głuchoniemych w Raciborzu, który był pierwszą placówką na terenie
Górnego Śląska (w okresie po zaborach miasto nie należał do Polski), realizującą
zadania surdologopedii. Specjalistycznym, a zarazem jednym z pierwszych ośrodków
pomocy logopedycznej na badanym terenie była Szkolna Poradnia Psychologiczno-
Lekarska oraz Poradnia Zaburzeń Mowy, których funkcjonowanie zostało również
naświetlone.
Drugi podrozdział części historycznej zawiera szczegółowe opisy modyfikacji struktur
systemu opieki logopedycznej po II wojnie światowej. Zaprezentowane zostały cztery
modele organizacyjne pomocy logopedycznej, które odegrały znaczącą rolę dla
praktyki logopedycznej realizowanej w naszym kraju. Jako pierwszy opisany został
model Benedykta Dylewskiego, opracowany jeszcze przed II wojną światową, jednak
wnoszący znaczący wkład w organizację późniejszych projektów systemowych
rozwiązań. Kontynuatorką myśli B. Dylewskiego była Genowefa Demel, która
zaproponowała system opieki logopedycznej z pełniącymi istotną rolę Punktami
Logopedycznymi. Następnym z prezentowanych był wielospecjalistyczny model
opieki logopedycznej autorstwa Leona Kaczmarka, który stał się podstawą aktualnie
funkcjonującego. Ostatnim z charakteryzowanych systemów jest holistyczny model
logoterapii opracowany przez Krystynę Błachnio. Jest to propozycja nowatorska,
w dużej mierze przystająca do współczesnych potrzeb społecznych na opiekę
logopedyczną. Opis modelu K. Błachnio stanowi łącznik między dwiema częściami
dysertacji, zamyka część historyczną, a zarazem stanowi wstęp do ustaleń
empirycznych drugiej części rozdziału trzeciego.
W części empirycznej w podrozdziale trzecim starano się określić zakres wiedzy o
s.o.l., jakim dysponują respondenci oraz źródła tej wiedzy. Przedstawiono zestawienia
powstałe z formułowanych przez badane osoby terminów „opieka logopedyczna”,
„system opieki logopedycznej”. Wyznaczając zakres wiedzy o systemie badani
wskazali osoby, dla których s.o.l. funkcjonuje, typy działań, które wykonują
indywidualnie bądź przy współpracy z szerokim gronem osób i instytucji realizujących
zadania związane ze świadczeniem opieki nad mową. Badani nauczyciele i logopedzi
wyróżnili różnorodne źródła wiedzy o zagadnieniach mowy, regulacjach prawnych,
określających zasady funkcjonowania s.o.l. Przedstawiono dokonaną przez badanych
subiektywną ocenę zakresu wiedzy o s.o.l. oraz jej przydatności w praktyce
zawodowej.
Głównym zamierzeniem czwartego podrozdziału, w III rozdziale, było dokonanie
diagnozy jakości funkcjonowania s.o.l. wyrażonej w opiniach badanych. Stanowiły
one istotne źródło informacji dotyczące stanu współcześnie funkcjonującego na
Górnym Śląsku systemu opieki logopedycznej.
Respondenci określili satysfakcje czerpaną z działającego w naszym regionie s.o.l.,
podawali atuty współczesnego modelu oraz wskazywali mankamenty, które mogą
zostać wykorzystane do konstruktywnej modernizacji systemu. Przechodząc do
meritum - badani określili poziomy jakości usług logopedycznych świadczonych
w s.o.l. Wskazali także przyczyny różnic tej, jakości przy uwzględnieniu
zwierzchnictwa Ministerstwa Zdrowia i Ministerstwa Edukacji Narodowej nad
placówkami realizującymi zadania s.o.l. Dookreśleniem poziomów, jakości był zakres
działań s.o.l. Zaprezentowano w tym miejscu informacje na temat dostrzeganej przez respondentów dostępności pomocy logopedycznej, wskazano na adresatów tej opieki
oraz określono zakres działań podejmowanych przez uczestników badań.
Podrozdział piąty opracowania zawiera wyniki badań własnych charakteryzujące
wpływ oczekiwań społecznych na modyfikacje s.o.l. Opisano w nim zjawiska, które w
opiniach respondentów, wywołują zmiany w strukturze i organizacji opieki
logopedycznej. Badani rodzice, nauczyciele i logopedzi wskazali pozytywne oraz
negatywne aspekty życia społecznego występujące na Górnym Śląsku, które
w przekonaniu respondentów, wywierają wpływ na funkcjonujący tu s.o.l. Wyliczyli
swe oczekiwania względem nowoczesnego modelu opieki uwzględniając zarazem
potencjalne możliwości, którymi dysponuje społeczność regionu.
Podrozdział szósty III rozdziału składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera wyniki
analizy dokonanej w oparciu o opinie wyrażone przez badaną populację
o współczesnym s.o.l. Stanowi bogate źródło informacji charakteryzujące pacjentów
tego systemu. Ustalenia dotyczą między innymi przyczyn rozpoczęcia terapii
logopedycznej, czasu jej trwania, osób i instytucji współpracujących w procesie
terapeutycznym, zrealizowanych rodzajów działań oraz ich efektów dostrzeganych
przez rodziców dzieci, na które s.o.l. oddziaływał. Tak, więc rodzice wyrażając opinie
o s.o.l dokonali oceny jego funkcjonowania przez pryzmat własnych dzieci, które były
odbiorcami usług logopedycznych.
W drugiej części podrozdziału szóstego dokonałam opisu trzech indywidualnych
przypadków dzieci z deficytami mowy. Analizy pozwoliły na zarysowanie sieci osób i
instytucji skupionych wokół problemu danego dziecka, a funkcjonujących w ramach
systemu opieki logopedycznej na Górnym Śląsku. Tak zebrany materiał badawczy
wskazał na dotychczasowe indywidualne rozwiązania stosowane w s.o.l. w naszym
regionie.
Zaprezentowane wyniki badań pozwalają zająć stanowisko wobec sformułowanych w
pracy problemów badawczych oraz wygenerować wnioski, co zostało zawarte w
zakończeniu niniejszej rozprawy. Także w zakończeniu podjęto próbę nakreślenia
szkicu systemu opieki logopedycznej, który mógłby stanowić rozwiązania dla obecnie
funkcjonującego. |