Skip navigation

Please use this identifier to cite or link to this item: http://hdl.handle.net/20.500.12128/5067
Title: Wojskowość dawnych Słowian w świetle faktów językowych
Authors: Godecki, Łukasz
Advisor: Selimski, Ludwig
Keywords: języki słowiańskie; słownictwo słowiańskie; działania wojenne Słowian; wojskowość Słowian
Issue Date: 2007
Publisher: Katowice : Uniwersytet Śląski
Abstract: Tematyce wojskowości dawnych Słowian zostało poświęconych, szczególnie w połowie XX w., wiele prac naukowych. Pierwszym autorem, który w sposób syntetyczny zajął się tą tematyką był Niederle (1925: 476-640). Autor w swej analizie wykorzystał informacje historyczne, archeologiczne, porównawcze i lingwistyczne. Jego dzieło stało się punktem wyjścia dla wszystkich późniejszych badań dotyczących dawnej słowiańskiej wojskowości, którymi były np.: O powstaniu i początkowych etapach rozwoju rosyjskiej sztuki wojennej (Strokov 1954), Ruś Kijowska (Grekov 1949/1955), Polska sztuka wojenna w okresie wczesnofeudalnym (Grabski 1959), Studia nad obroną polskiej granicy zachodniej w r • • 1 2 okresie wczesnofeudalnym (Miśkiewicz 1961), Początki Polski (Łowm. 1963 , 1963 ). Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna — zarys kultury materialnej (Hensel 1965), S mećem i Stitem: ćeske ram feudalni vojenstvi (Choc 1967), Najstarsze sposoby prowadzenia działań wojennych Słowian (Miśkiewicz 1974) oraz wiele haseł w Słowniku Starożytności Słowiańskich (SSS), itd. W 1984 roku czeski archeolog Vencí zebrał w swej książce Otázky poznani vojenstvi v archeologii większość dotychczasowych wyników badań archeologicznych, ale również historycznych i lingwistycznych, dotyczących problemu wojskowości wszystkich ludów pierwotnych. Powyższą literaturę bardzo dobrze scharakteryzował Miśkiewicz: Nieobca była także dotąd literaturze przedmiotu problematyka historyczno-wojskowa Słowian. Interesowała się ona zarówno genezą słowiańskich sił zbrojnych, jak i kształtowaniem się specyficznych dla nich sposobów rozstrzygania konfliktów wojennych. Studia te odnoszą się jednakże głównie już do okresu ukształtowania się na terenie Słowiańszczyzny organizmów państwowych i obrazują ich specyfikę. Brak natomiast, choćby najogólniejszego, zebrania pierwszych sposobów prowadzenia działań wojennych przez Słowian [...]. Nie oznacza to, że wykluczamy wcześniejszą genezę metod wojowania Słowian, nie są one jednakże uchwytne ze względu na brak źródeł. Winniśmy zatem przyjąć, że te sposoby walki, o których podają nam wiadomości źródłowe z czasów wędrówek ludów, stanowią już pewne ogniwo w ich rozwoju, opierające się na wcześniejszym doświadczeniu (Miśkiewicz 1974:41-2). Najstarsze wiadomości o sposobach prowadzenia działań wojennych przez Słowian historycy czerpią z tekstów źródłowych starożytnych kronikarzy. Niestety teksty te dotyczą okresu nie wcześniejszego niż koniec V w. n.e. (por. Miśkiewicz 1974: 43-4, Labuda 1999). Chyba najważniejszym z nich jest dzieło Pseudo-Maurycego Taktyka (Maurycy), które pochodzi z przełomu VI/VII w. n.e. (jego autorstwo przypisuje się cesarzowi bizantyjskiemu Maurycemu, który żył w latach 582-602 n.e.). W związku z powyższym, historykom trudno jest powiedzieć cokolwiek o wojskowości Słowian przed V czy nawet przed VI w. n.e. W jakimś stopniu brak tekstów źródłowych dotyczących Słowian można zrekompensować porównując informacje o pierwotnej wojskowości innych ludów barbarzyńskich, np. Germanów (Tacyt) czy Celtów. W podobnej sytuacji są archeolodzy. Dawno już upadł pogląd, według którego kultura materialna jest tożsama z grupą etniczną (por. o tym np. Popowska 1993: 26-8). Poza tym trudno jest stwierdzić jaką tak naprawdę pełnił funkcję jakiś przedmiot, który został odnaleziony w zasięgu danej kultury materialnej. Przykładowo miecz mógł być używany w walce, ale równie dobrze mógł być trofeum, czy darem, który pełnił rolę ozdoby na ścianie. Mógł też być zdobyty jako łup i poświęcony bogom w ofierze. Innym problemem, z którym spotyka się archeologia jest fakt, iż nadal nie ma pewności co do pierwotnych siedzib Prasłowian. Kwestia ta doczekała się wielu opracowań (por. np. Popowska 1993, Popowska 2005, Strzelczyk 1987: 1-26 oraz Gołąb 1992/2004, Mańczak 1981, 2004: 28-45). Mimo iż, problem ten dla celów niniejszej rozprawy nie ma fundamentalnego znaczenia, to autor chciałby zauważyć, iż w chwili obecnej bardziej przekonują go argumenty za „wschodnim” sytuowaniem siedzib Prasłowian. W związku z tym autor przychyla się do teorii, według której Słowianie zetknęli się najpierw z Germanami wschodnimi (podczas ich wędrówki nad Morze Czarne), a dopiero później z Germanami zachodnimi (por. rozdz. I). Warto jednak zauważyć, że niektóre wnioski, przytoczone w zakończeniu rozprawy, mogą, chociaż w niewielkim stopniu, rzucić nowe światło na ten problem. Zarówno historycy jak i archeologowie starali się wykorzystywać w swych analizach fakty lingwistyczne. Niestety z różnym skutkiem. Moim zdaniem najlepiej z tą kwestią poradził sobie Niederle. Jednak od momentu wydania jego książki minie niedługo już wiek i należy pamiętać, że wiele wyrazów, które przytaczał, ma obecnie inne etymologie. Również inni historycy próbowali wykorzystywać leksykę w swych badaniach, np. Grekov (1955: 326), który na podstawie trzech wyrazów (wojsko, czeladź, pułk) dochodzi do wniosku, że siły zbrojne dawnych Słowian składały się z uzbrojonego ludu, a na wojnę szedł każdy, kto był do tego zdolny. Jak się okaże w kolejnych rozdziałach niniejszej rozprawy, wniosków na podstawie tych trzech wyrazów można wyciągnąć o wiele więcej. W związku z powyższym, celem autora jest ukazanie (chociaż w niewielkim stopniu) jak wyglądała i rozwijała się wojskowość Słowian w czasach przedhistorycznych (organizacja wojskowa, uzbrojenie i umocnienia). Rozprawa adresowana jest również do wszystkich naukowców, także nie-językoznawców, którzy zajmują się wojskowością i okresem badanym w niniejszej rozprawie.
URI: http://hdl.handle.net/20.500.12128/5067
Appears in Collections:Rozprawy doktorskie (W.Hum.)

Files in This Item:
File Description SizeFormat 
Godecki_Wojskowosc_dawnych_Slowian_w_swietle_faktow_jezykowych.pdf5,15 MBAdobe PDFView/Open
Show full item record


Items in RE-BUŚ are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.