Zreformowany system edukacji i jego wpływ na kształcenie i wychowanie dzieci w publicznych szkołach podstawowych : studium politologiczne

Abstract

Rozpoczęta w 1999 roku reforma polskiego szkolnictwa od samego początku stała się przedmiotem zainteresowań badaczy. Jej twórcy zakładali kompleksowe i długofalowe działania w celu wprowadzenia zmian w procesie kształcenia i wychowania, a za ich pośrednictwem także w wykształceniu i postawach życiowych Polaków. Funkcjonująca reforma budziła i budzi wiele kontrowersji. Właściwie już od samego początku - 1 września 1999 roku - działała dobrze. Wiele jej niedociągnięć i błędów powodowało narastanie istniejących problemów w polskiej oświacie. Kolejne rządy wprowadzały jedynie zabiegi kosmetyczne, które nie miały większego wpływu na usprawnienie działającego systemu. Brak przygotowania samych wykonawców reformy – nauczycieli – którzy musieli poruszać się po „omacku”, stanowiło jedną z największych przeszkód powodzenia reformy. Jak wspomniano wcześniej, reforma miała na celu wprowadzenie zmian w procesie kształcenia i wychowania. Autorka pracy podjęła zatem próbę zanalizowania tego procesu. Przedmiotem zainteresowania stał się „ Zreformowany system edukacji i jego wpływ na kształcenie oraz wychowanie dzieci w publicznych szkołach podstawowych. Studium politologiczne”. Celem pracy jest ukazanie, jak zmienił się sposób kształcenia i wychowania w polskiej publicznej szkole podstawowej w wyniku zreformowania systemu edukacji. Do zrealizowania celu pracy postawiono hipotezy naukowe. W pracy autorka przyjęła hipotezę ogólną oraz podporządkowane jej hipotezy szczegółowe: 1.0. Reforma edukacji ma negatywny wpływ na wychowanie i kształcenie dzieci publicznych szkołach podstawowych. 1.1. reforma edukacji nie wpłynęła w znacznym stopniu na wyrównanie szans edukacyjnych, 1.2. wprowadzony awans zawodowy nauczycieli spowodował ich oddalenie się od realizowania procesu dydaktycznego i wychowawczego,1.3. rozwinęła się w znacznym stopniu biurokracja dotyczącą procesu dydaktycznego i wychowawczego, 1.4. skutkiem wprowadzonej reformy nastąpiło nasilenie zjawisk patologicznych wśród dzieci w publicznych szkołach podstawowych. Do weryfikacji przedstawionych hipotez zdecydowano się m.in. na zastosowanie badań ankietowych. Badaniem objęto terytorium Delegatury Śląskiego Kuratorium Oświaty . Kuratorium pełni rolę nadzoru pedagogicznego i skupia w swej strukturze wiele Delegatur. Zdecydowano się na wybór jednej. Miało to służyć zróżnicowaniu obszaru badawczego, gdyż Delegatura w Bytomiu swym zasięgiem obejmuje następujące miasta: Chorzów, Bytom, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice oraz powiat tarnogórski. Ze względów technicznych i finansowych badaniem objęto po jednej placówce szkolnej w każdym mieście oraz dwie placówki szkolne w powiecie tarnogórskim. Analizie zostały poddane tylko publiczne szkoły podstawowe z wyłączeniem szkół integracyjnych i specjalnych. Ankiety zostały skierowane do pięciu grup respondentów: dyrektorów szkół, pedagogów szkolnych, nauczycieli wychowawców klas szóstych, uczniów klas szóstych i ich rodziców. Badania przeprowadzono w miesiącu maju roku szkolnego 2005/2006. Autorka pracy zdecydowała się na wyżej wymienione grupy gdyż przedstawiciele są uczestnikami i realizatorami systemu szkolnictwa. To ich spostrzeżenia mają duże znaczenie i mogą stanowić podstawę do dalszych prac w tym zakresie. Analiza i wyniki przeprowadzonych badań stanowią jeden z rozdziałów pracy. Składa się ona z czterech rozdziałów i ma charakter teoretyczno – empiryczny. W rozdziale pierwszym, noszącym tytuł Rozwój szkolnictwa w Polsce zostały zawarte zagadnienia związane z teorią szkolnictwa oraz przemianami w polskim szkolnictwie po II wojnie światowej. Omówione zostały takie pojęcia jak oświata, polityka oświatowa, system oświaty, edukacja, polityka edukacyjna, system edukacyjny i system szkolny, cele i formy kształcenia, role i funkcje wychowania, kapitał ludzki. Natomiast w kontekście przeobrażeń w polskim szkolnictwie po II wojnie światowej omówiono kolejne próby reformowania polskiego systemu szkolnictwa oraz ich rezultaty. Podjęto także próbę ukazania zaistniałych zmian w polskim szkolnictwie i ich dalszych konsekwencji po okresie transformacji.Rozdział drugi zawiera zagadnienia związane z najnowszą reformą edukacji i nosi tytuł Konsekwencje reformy edukacyjnej z 1999 roku. W tym rozdziale podjęto próbę analizy mechanizmów omawianej reformy, ich celów i metod osiągania. Starano się przedstawić kolejne etapy wdrażanych zmian. Podjęto również próbę ich oceny i analizy konsekwencji. W kolejnym trzecim rozdziale, noszącym tytuł Badania własne, dokonano prezentacji i analizy techniki przeprowadzonych badań własnych. Scharakteryzowano obszar terenu badawczego, przedstawiono próbę badawczą. Następnie kolejno dokonano analizy poszczególnych wyników badań wszystkich grup respondentów poddanych badaniu. W rozdziale czwartym, zatytułowanym Zamiast podsumowania, dokonano weryfikacji hipotez badawczych. Przedstawiono także wyniki badań przeprowadzonych przez inne podmioty a dotyczących tematyki reformy edukacji. W dalszej części podjęto próbę pokazania wyzwań stojących przed polskim szkolnictwem związanych z członkostwem Polski w Unii Europejskiej. Ważnym zagadnieniem omawianym w tym rozdziale jest także globalizacja i jej wpływ na oświatę. Ostatnim omawianym elementem jest znaczenie kapitału ludzkiego i kapitału społecznego. W przedstawionej dysertacji posłużono się różnym źródłami informacji. Główne źródło stanowiła literatura przedmiotu. Wykorzystano także badania przeprowadzone przez inne podmioty w zakresie tego tematu, celem ukazania i porównania uzyskanych wyników badań. Kolejne źródło stanowią czasopisma fachowe i branżowe z zakresu metodyki edukacji i oświaty. Niezwykle ważne okazały się także akty prawne, które są podstawą działania polskiego systemu edukacji. W pracy wykorzystano również źródła internetowe. Wprowadzona reforma w 1999 roku zapoczątkowała etap zmian w zakresie edukacji. Realizacja założonych celów oraz osiągnięć pożądanego stanu w edukacji w znacznej mierze zależny od poziomu przygotowania nauczycieli, ich postaw, sposobu myślenia, nastawienia i gotowości do zmian. Warto tutaj wspomnieć, że ukazało się wiele publikacji na temat przygotowania nauczycieli do prac w zreformowanej szkole. Wśród innych autorów należy wymienić: m.in.: J. Kuźma, J. Szempruch, A. Rosół i M.S. Szczepański, E. Putkiewicz, M. Zahorska, M.Kamińska, M. Kamińska – Juckiewicz.Aktualnie notuje się wzrost zainteresowania problemami edukacji. Szczególną uwagę zwraca się na ich powiązanie z życiem społecznym. Pisał o tym m.in. J. Szczepański, mówiąc, że system edukacyjny jest jednym z podsystemów społecznych. Systemu wielostronnie powiązanego z życiem i funkcjonowaniem danego społeczeństwa. Niestety olejne zmiany dokonywane w systemie edukacji w niewystarczającym stopniu biorą pod uwagę te zależności. Społeczny sens edukacji potwierdzony zostaje w słowach Z. Kwiecińskiego, który pisze: „Edukację rozumiem jako ogół działań, procesów i warunków sprzyjających rozwojowi człowieka, a rozwój jest określany między innymi poprzez lepsze rozumienie siebie i relacji ze światem, skuteczniejszą kontrolę własnych zachowań i większe sprawstwo wobec procesów zewnętrznych”. Z przedstawionej definicji należy wnioskować, że system edukacji pozostaje w związku z innymi systemami, takimi jak: społecznym, politycznym, gospodarczym czy ekonomicznym. Jest to oddziaływanie wzajemne, ponieważ wymienione systemy oddziaływają na system edukacji i odwrotnie. Ulegający ciągłym przemianom system polskiej edukacji, jak autorka pracy starała się wykazać w poniższym opracowaniu, nie zawsze zmierza w dobrym kierunku. Ważnym jest, jednak aby złe konsekwencje przemian usuwać na bieżąco, w drodze kompetentnej ewaluacji, gdyż w przeciwnym razie może rodzi poważne konsekwencje. Współczesna oświata musi przystosować się do ciągle zmieniającej się rzeczywistości. Jak pokazuje czas, w naszym kraju nastąpiły na przełomie kilkunastu ostatnich lat przeobrażenia związane ze zmianą systemową, członkostwem w Unii Europejskiej oraz coraz bardziej z zaznaczającymi się wpływami procesów globalnych. Przekształcenia w sferze politycznej, ekonomicznej oraz kulturowej wzmagają także potrzebę reformowania systemu edukacji, który z jednej strony powinien przystosować się do zmieniającego świata, a z drugiej podejmować starania aby również kreować nowe realia życia.