Analiza poziomów integracji pracowników w małych przedsiębiorstwach na przykładzie rynku lokalnego w Częstochowie

Abstract

Od momentu wejścia Polski na drogę przeobrażeń zarówno ustrojowych, jak i gospodarczych możemy mówić o okresie restrukturyzacji przedsiębiorstw naszego kraju. Ów proces polega na dostosowaniu funkcjonujących już firm do reguł gospodarki rynkowej oraz na stworzeniu warunków do powstania nowych przedsiębiorstw i dalszego ich rozwoju. Restrukturyzacja dużych, niesprawnych rynkowo zakładów (takich jak np. huty, kopalnie, stocznie), prowadzi niejednokrotnie do masowych zwolnień pracowników, a ci z kolei stanowią zagrożenie, konkurencję na rynku pracy, dla osób pracujących w małych i średnich przedsiębiorstwach. Deficyt pracy, pozwalającej utrzymać dom i rodzinę, wiąże się z wieloma osobistymi dramatami ludzi niemogących znaleźć zatrudnienia. Wciąż zbyt duża podaż siły roboczej na rynku pracy (w Częstochowie około 14%), sprzyja zjawiskom: fluktuacji, obniżania warunków pracy i płacy, wyjazdów „za chlebem”. Wszystkie te czynniki bez wątpienia mają negatywny wpływ na budowanie więzi międzypracowniczych w lokalnych przedsiębiorstwach. W tym właśnie kontekście konieczności stworzenia możliwości rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw dla zapewnienia nie tylko zatrudnienia lokalnej ludności, ale również ogólnie rzecz ujmując równowagi opartej o zasady podaży i popytu (A. Smith) dla zaspokojenia potrzeb najczęściej tylko lokalnych społeczności, pragnę w dysertacji podjąć jeden z aspektów społecznych sprawności owych firm (pomijając świadomie cały szereg składowych tego zagadnienia, jak np. czynniki ekonomiczne, techniczne, geograficzne itp.) dotyczący poziomu integracji grup pracowniczych małych przedsiębiorstw lokalnego rynku w Częstochowie. Niejako „z góry” w rodowód małych przedsiębiorstw wpisana jest lokalność zakresu ich działania, ponieważ ilość wytwarzanych produktów czy usług oraz ich koszt dostosowany jest do potrzeb i możliwości nabywczych lokalnej ludności. Należy dodać, że w przypadku omawianych firm, ów koszt produktu, pomniejszony jest o koszty, wyeliminowanego w tym wypadku, dalekiego transportu. Akceptacja poglądu, że to człowiek nadaje rzeczywistości odpowiedni kształt i charakter, a tym samym odrzucenie teorii funkcjonowania samoregulującej stosunki gospodarcze „niewidzialnej ręki rynku”, skłania do twierdzenia, iż pobudzenie lokalnej przedsiębiorczości musi się opierać na przewidywaniu zachowań ludzkich, które mogą mieć wpływ na nieodzowne przemiany. Jedną z kategorii, w oparciu, o którą jesteśmy w stanie przewidzieć zachowanie się zespołu pracowniczego, jest stopień jego integracji. Ma ona wiele poziomów z uwagi na siłę zespolenia członków przedsiębiorstwa, różnego rodzaju więzi i zależności. W podjętych przeze mnie badaniach skupiam szczególnie swoją uwagę na najwyższym z owych poziomów integracji grupy pracowniczej, jakim jest wspólnota. Owa wspólnotowość załogi przedsiębiorstwa jest istotnym czynnikiem wpływającym na ocenę jej spoistości, wynikającej nie tylko z relacji pomiędzy poszczególnymi pracownikami, ale także pomiędzy nimi a pracodawcą. Relacje te mogą mieć wpływ na atmosferę pracy, wydajność, jakość itp., ale przede wszystkim na czas funkcjonowania firmy na rynku. Niniejsza praca ma za zadanie nie tylko zebranie materiału i opisanie stanu zastanego, ale ambicją jej jest spojrzenie perspektywiczne. Określenie, które z przedsiębiorstw przy obecnie funkcjonujących w nich stosunkach międzyosobowych mają szansę przetrwania po wstąpieniu do Unii Europejskiej. Zjawisko integracji pracowniczej, którego zbadania podejmuję się leży na pograniczu szeregu dyscyplin naukowych, co powoduje, że jest ono szczególnie atrakcyjne badawczo. Zakres tematyczny omawianego przeze mnie zagadnienia odnosi się między innymi do problematyki społecznej i edukacji, czyniąc w ten sposób z niego niezmiernie atrakcyjny problem pragmatyczny. Dotychczasowe badania, podobnie jak literatura przedmiotu dotycząca integracji załóg małych przedsiębiorstw pozwala na zajęcie określonego, niejednokrotnie krytycznego, stanowiska z uwagi na fakt perspektywy czasowej, która to pozwoliła, by praktyka zweryfikowała niektóre poglądy teoretyczne. Mimo dużej doniosłości podjętego w dysertacji tematu, nie należy on do często podejmowanych przez naukowców i dzięki temu stwarza możliwość rozwinięcia używanych w nim pojęć, czy też wzbogacenia o nowe. Część teoretyczna pracy stanowi podstawę do analizy i odniesień dla zebranego materiału z badań empirycznych. Opis tegoż materiału, w kontekście dotychczasowych poglądów na zjawisko integracji pracowniczej małych przedsiębiorstw rynku lokalnego, będzie obrazował całokształt podejmowanej przeze mnie problematyki. Praca doktorska składa się z czterech części: teoretycznej obejmującej trzy rozdziały, metodologicznej, empirycznej i wnioskowej. W pierwszym rozdziale dokonuję charakterystyki pojęcia integracja, opisuję mechanizmy i czynniki integracji społecznej w wymiarze makrospołecznym. Szczególną uwagę, w jednym z paragrafów tego rozdziału, poświęcam roli wartości utylitarnych i duchowych w kształtowaniu integracji społecznej. Na podstawie analiz poglądów teoretyków zajmujących się omawianą problematyką, przyjmuję wspólnotę za najwyższy poziom integracji członków grupy. W rozdziale drugim skupiam się na małych zbiorowościach ludzkich, analizując je pod kątem tönniesowskiego podziału na wspólnotę i zrzeszenie. W rozdziale tym dokonuję również konceptualizacji pojęcia alternatywnego do integracji wraz z opisem czynników kształtujących ten proces. Trzeci rozdział poświęcony jest charakterystyce społeczności, jaką stanowią członkowie przedsiębiorstwa. Polega ona na opisie, w świetle literatury przedmiotu, organizmu społeczno – gospodarczego, jakim jest przedsiębiorstwo. Opis ten dotyczy jego rodzajów i elementów wpływających na sprawność, ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorstwa małego. Kolejny rozdział stanowią uwagi metodologiczne przeprowadzonych badań. Zostały w nich zawarte: problemy badawcze i hipotezy badawcze, zmienne i wskaźniki, charakterystyka doboru próby badawczej oraz metody, techniki i narzędzia badawcze. Piąty rozdział jest już bezpośrednim wprowadzeniem do części empirycznej pracy, ponieważ dotyczy charakterystyki gospodarczej, demograficznej i społecznej lokalnego rynku częstochowskiego, czyli terenu badań. Następne rozdziały szósty i siódmy stanowią analizę opinii i poglądów respondentów związanych z przedmiotem badań. Końcowa część dysertacji poświęcona jest weryfikacji hipotez i wnioskom uogólniającym wynikających z refleksji nad uzyskanymi wynikami z przeprowadzonych badań.