Skip navigation

Please use this identifier to cite or link to this item: http://hdl.handle.net/20.500.12128/5124
Title: Stosunek polskich elit do rosyjskiej polityki wobec Rzeczypospolitej w latach 1788-1792
Authors: Profaska, Marzena
Advisor: Kocój, Henryk
Keywords: polskie elity polityczne; Rzeczypospolita w latach 1788-1792; polityka Rosji; Sejm Wielki
Issue Date: 2008
Publisher: Katowice : Uniwersytet Śląski
Abstract: Stosunek polskich elit do Rosji w czasach Sejmu Wielkiego, ewaluował wraz z zmieniającą się sytuacją wewnętrzną i międzynarodową. Antyrosyjski kurs przyjęty przez Rzeczypospolitą w pierwszym etapie sejmu zdeterminowany był przez wiele czynników. Po pierwsze, do antyrosyjskich wystąpień zachęcały obietnice pruskie. Deklaracje te wzmocniły stronnictwo patriotyczne, które coraz śmielej zaczęło sobie poczynać w zrzucaniu rosyjskich gwarancji. Po drugie stronnictwo dworskie nie umiało się przeciwstawić większości sejmowej, nie mając żadnego realnego poparcia ze strony Rosji, która przyjęła postawę wyczekującą. Katarzyna II nie zrobiła nic, aby pozyskać ówczesną opinię publiczną, ograniczyła się jedynie do łagodnej groźby, bo za taką możemy uznać deklarację Stackelberga. Nawet zresztą w groźbach była niezdecydowana, bez większych protestów zgodziła się na wycofanie wojsk rosyjskich z Rzeczypospolitej. W nienawiści do Rosji występowało pewne błędne koło. Z jednej strony sejm był pod stałą presją antyrosyjskiej opinii publicznej, z drugiej, na radykalizacje nastrojów społecznych niemały wpływ miały odważne działania władz, skierowane przeciw Rosji. W pierwszym etapie sejmu niezwykle trudna była sytuacja polskiego monarchy. Tak naprawdę hasło król z narodem, naród z królem zostało urzeczywistnione dopiero po zawarciu przymierza polsko-pruskiego w 1790 r. Król w początkowej fazie Sejmu Wielkiego zachował postawę prorosyjską, przestrzegając przed negatywnymi konsekwencjami odejścia od sojuszu z wschodnim sąsiadem, co dyskredytowało go w oczach większości sejmowej. Dla współczesnych zerwanie z Rosją odczytane było jako ostateczne zrzucenie jarzma zależności od Katarzyny II. Dla Stanisława Augusta zaprzestanie bezskutecznej obrony gwarancji rosyjskich, było szansą przyłączenia się do narodu we wspólnej pracy nad Konstytucją, uchwaloną dnia 3 maja 1791 roku właśnie pod hasłem król z narodem. Wraz z uchwaleniem Ustawy Rządowej wzrosły obawy przed Rosją, tym bardziej, że sytuacja międzynarodowa wydawała się układać niekorzystnie dla Rzeczpospolitej. W Polsce jednak do końca nie zdawano sobie sprawy ze stopnia niebezpieczeństwa grożącego ze strony Moskwy. Katarzyna II umiejętnie prowadziła podwójną grę. Z jednej strony miejsce znienawidzonego i krytykowanego Stackelberga zajął powściągliwy Bułhakow, który mniej wyniosły od swojego poprzednika potrafił na długo uśpić czujność Polaków. Z drugiej strony Rosja czekała tylko na stosowny moment aby obalić Konstytucję by ,,zło nie zapuściło korzeni ''. Wypada przyznać, że spektakl został wystawiony znakomicie, myląc króla i stronnictwo reformatorów. W momencie zawiązania konfederacji targowickiej i wkroczenia wojsk rosyjskich stosunek do Rosji odczytywać możemy na podstawie siły nastrojów patriotycznych i wiary w możliwość powstrzymania carskiej armii. Państwo carskie stało się realnym wrogiem, którego trzeba było pokonać chcąc zachować suwerenność i Konstytucję. O stosunku do Rosji więcej zaczynają mówić rzeczywiste działania, niż deklarowane, nawet najpiękniejsze słowa. Przystępowanie do konfederacji targowickiej, niechęć do wspierania własnej armii, jest tak naprawdę przyzwoleniem na przywrócenie dawnych wpływów rosyjskich w Rzeczypospolitej. Przejęcie władzy przez konfederację targowicką, a przede wszystkim drugi rozbiór Polski przyczyniły się do ostrej krytyki polityki rosyjskiej wobec Rzeczypospolitej w czasach Sejmu Czteroletniego. Przy czym dość łagodnie oceniano postawę carycy rosyjskiej. Postaci Katarzyny wiele uwagi poświęciła polska historiografia. Szczególnie dogłębnie analizowano motywy, którymi kierowała się podejmując decyzję o wsparciu targowicy, obaleniu Ustawy Rządowej, dokonaniu kolejnego rozbioru. W interesujący sposób problem ten poruszył Walerian Kalinka w rozprawie Katarzyna II i polityka Rosji, pisząc: Mało jest w historii przykładów zemsty w gruncie za dość mizerną obrazę, tak głęboko obmyślonej, wszechstronnej a po cichu przygotowanej i dokonanej z takim tryumfem. Wszystkie prawie potęgi europejskie były do tej gry użyte. (…)Wszystko w nie innym celu, tylko aby Carowa mogła sam na sam rozprawić się z Polską, wywrócić dzieło Trzeciego Maja, rozpędzić jej stronników, zdeptać naród i króla. Nie tylko jednak osobista zemsta determinowała działania carycy. Jak zauważył Bronisław Dembiński zniesienie gwarancji rosyjskiej było w oczach Imperatorowej największą jaka mogła być rewolucją, było początkiem i niechybnie objawem anarchii. W rosyjskim umyśle nie mogło się już pomieścić, aby polski rząd mógł być samodzielny i narodowy. Wacław Tokarz w artykule Dwa ostatnie rozbiory słusznie powiązał działania Katarzyny II, względem Polski z ogólną sytuacją polityczną w Europie. Jak zauważył, analizując położenie Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII w., utrwaliło się w tym czasie przekonanie, że rozbiory Polski są najprostszym wyjściem z każdego kryzysu międzynarodowego. Henryk Kocój w artykule Rosja a rozbiory Polski i utrata kresów wschodnich, dostrzegł, że polityka carycy w stosunku do Polski jest właściwie niczym innym, jak tylko dążeniem do urzeczywistnienia planów carów moskiewskich, do uzyskania dostępu do Bałtyku i do odegrania roli w polityce ogólnoeuropejskiej1960. Motywy, którymi kierowała się Katarzyna II wspierając targowiczan, obalając Konstytucje, dokonując rozbiorów, analizowane były również w europejskiej historiografii. Interesujące wnioski, rozważając politykę caratu wobec Polski, wysunął Michaił Heller w książce Historia Imperium Rosyjskiego. Powołując się na opinię wybitnego historyka Wasilija Kruczewskiego, zauważa, że Głównymi zadaniami polityki zagranicznej kraju za panowania Katarzyny były: zapewnienie dostępu do Morza Czarnego, zjednoczenie z Rosją ziem ukraińskich i białoruskich znajdujących się we władaniu Polski, umocnienie pozycji w regionie bałtyckim. Znany historyk angielski Norman Davies w pracy Serce Europy, krótka historia Polski, analizując politykę Rosji wobec Rzeczypospolitej pisał: W istocie żaden z trzech rozbiorów Polski (…) nie był z góry zaplanowany. Stały się zaś koniecznością wskutek niepowstrzymanego rosyjskiego dążenia by za wszelką cenę nie dopuścić do reform i stanowiły okup dla Berlina i Wiednia za ich przyzwolenie na bezkarne poczynania wobec Polski. W końcu Katarzyna musiał spostrzec, że protektorat już nie istnieje i nie ma co protegować. Dogłębną analizę polityki Katarzyny II względem Polski dokonał Robert Howard Lord w pracy Drugi rozbiór Polski. Niezwykle interesujący jest list dyplomaty rosyjskiego Woronzowa z maja 1793 r., cytowany w niniejszej publikacji. Polityk ten bardzo krytycznie ocenił politykę rosyjską wobec Polski pisząc: (…) Powinniśmy byliśmy przyznać otwarcie, że ograbiliśmy Polskę aby pomścić się za próbę zawarcia przez Rzeczypospolitą przymierza z Turkami wymierzonego przeciwko nam, zamiast tego mówiliśmy o przyjaźni, ogłaszaliśmy manifesty w których oświadczaliśmy iż pragniemy jedynie szczęścia Polski i że chcemy zagwarantować jej integralność i dawny ustrój, pod którego panowaniem kwitła w takim blasku przez wiele stuleci. Nie należy zapominać, że krytyczna ocena polityki rosyjskiej względem Rzeczypospolitej, nie jest równoznaczna z recenzją Katarzyny II, jako imperatorowej Rosji. Nie przypadkowo caryca została obdarzona przydomkiem Wielkiej. Nawet Polacy świadomi krzywd, jakie Rzeczpospolita doznała od Moskwy, wyrażali się o imperatorowej z szacunkiem. To nie przypadek, że w latach 1792-93 to targowiczanie, a nie Katarzyna II byli przedmiotem najostrzejszej krytyki w ówczesnej publicystyce. To właśnie ich obwiniano o zainicjowanie całej lawiny nieszczęść, które spadły na Rzeczpospolitą. Można więc postawić sobie pytanie: Czy Polacy nie łudzili się, że gdyby nie zdrada malkontentów, nie doszłoby do interwencji rosyjskiej?
URI: http://hdl.handle.net/20.500.12128/5124
Appears in Collections:Rozprawy doktorskie (WNS)

Files in This Item:
File Description SizeFormat 
Lakomy_Komunikacja_perswazyjna_w_jezyku_polityki.pdf3,13 MBAdobe PDFView/Open
Show full item record


Items in RE-BUŚ are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.