| dc.description.abstract | Dotychczasowe rozważania dają podstawy do postawienia tezy, iż Andrzejewski z rozmysłem tak skomponował losy i portrety bohaterów, a ponadto z tak wielką konsekwencją poprowadził równoległe wątki do dramatycznego splotu konfliktów społecznych i politycznych, by w sugestywny sposób pokazać pogłębiony obraz rzeczywistości powojennej. Trzeba jednak wyraźnie powiedzieć, że Popiołu i diamentu nie należy i nie można wręcz traktować jak podręcznika historii, chociaż niezaprzeczalna zasługą Andrzejewskiego jest fakt, iż udało mu się w tej książce bardzo wyraziście zaprezentować złożoność sytuacji politycznej Polski u kresu wojny. W momencie
ukazania się tej powieści w druku sprowokowała ona krytyków do burzliwej dyskusji.
Przyczyną owej wymiany poglądów była aktualność problematyki zaprezentowanej w utworze. To żywo zainteresowało wszystkich odbiorców, gdyż mieli oni możliwość doszukania się w tekście tego, o czym myśleli, co obserwowali i w czym współuczestniczyli. Pisarzowi udało się wprowadzić czytelnika w charakterystyczny
klimat końcowych dni wojny, kiedy Niemcy co prawda zostali już zwyciężeni, ale w Polsce wciąż było słychać strzały. Popiół i diament można było zarówno wówczas, jak i obecnie, odczytać jako ostrzeżenie przed rewolucją, gdyż pisarz dał wyraźnie czytelnikowi do zrozumienia, że walka klasowa, czy też wręcz wojna domowa, pochłania istnienia często niewinnych, niezaangażowanych politycznie ludzi. Atmosfera niepewności, dla jednych radości, a dla innych rozczarowania, zadumy nad najbliższą przyszłością towarzyszyła nie tylko bohaterom powieści, ale i czytelnikom. Z pewnością nie można jednoznacznie nazwać Popiołu i diamentu powieścią polityczną, gdyż jest on utworem synkretycznym. Jednakże, co starałam się udowodnić,
dystynktywne cechy gatunkowe prozy politycznej znajdują w nim swe odzwierciedlenie.
Trzeba podkreślić, że w redakcji utworu z 1948 roku Andrzejewski - moralista jeszcze bardzo wyraźnie przeważa nad Andrzejewskim - politykiem. Popiół i diament nie jest również powieścią interwencyjną, co starał się udowodnić Jan Błoński, ani utworem czysto egzystencjalistycznym, do czego próbowała przekonać W. Szydłowska-Brykczyńska w swej książce Egzystencjalizm w kontekstach polskich. (Wwa 1997) Jest natomiast powieścią współczesną, mówiącą o tragedii Kolumbów oraz pokolenia 1910 roku, wychowanego na Conradzie, pokolenia, do którego przynależał sam autor utworu. Andrzejewski, mimo iż poruszył w Popiele i diamencie problematykę polityczną, społeczną, psychologiczną, to kwestie moralne, podobnie jak we wszystkich
wcześniejszych jego utworach i tu znalazły swą realizację. Dylematy etyczne bohaterów wręcz górują nad wielkimi sprawami, których niewątpliwie dotyka pisarz w tej powieści. Andrzejewski jako moralista przekazuje jasny komunikat, jasny dla większości współczesnych mu ludzi, których wojna doświadczyła w sposób bolesny. Twierdzi mianowicie, iż po tym najstraszniejszym kataklizmie, jakim była II wojna światowa, nadeszła pora wielkich przewartościowań. Stąd tytuł powieści. Te wartości, które nie wytrzymały próby czasu, rozsypują się w popiół. Te natomiast, które uda się ocalić, pozostaną najcenniejszymi diamentami. Andrzejewski jednoznacznie nie odpowiada na pytania, których wiele postawił w swej powieści. Sugeruje jednak, że człowiek jest mały
wobec Historii, a wszelkie jego działania, plany, intencje są podporządkowane jej prawom.
W tym punkcie, dostrzegając potęgę historii, pisarz zbliżył się do wielkiego realizmu. Nie do końca jednak podążył w tym kierunku, gdyż zawsze jednostka i jej problemy były dla niego najważniejsze.
Powtórzmy więc jeszcze raz - Popiół i diament jest utworem synkretycznym, łączącym w jedną całość cechy gatunkowe wielu odmian powieści. Nie jest tworem odosobnionym na tle dwudziestowiecznej prozy narracyjnej, lecz typowym przykładem ewolucji pisarskiej, charakterystycznej dla wielu twórców tego wieku. W powieści
Andrzejewskiego jak w zwierciadle epoki odbijają się spory i dyskusje literackie tamtego okresu. | pl_PL |