| Abstrakt: | Rozważania poświęcone filozoficznym i etycznym aspektom metody in vitro
warto domknąć zebraniem ich głównych wyników. Pierwszym jest zestawienie
i uporządkowanie ustaleń dotyczących medycznej strony metody in vitro,
wzbogacone o szerszy kontekst obejmujący główne zagadnienia zawiązane
z medycyną rozrodu. Dało to podstawę do sformułowania problemów i dylematów
moralnych wynikających z jej stosowania. Za schemat ich prezentacji posłużył
podstawowy podział in vitro na homologiczne i heterologiczne (oraz wyodrębnienie
problemów dotyczących dziecka, rodziców, związanych z dawstwem gamet),
wskazane zostały także problemy etyczne wspólne dla obu tych odmian.
Wartościowe jest także uściślenie terminologii, doprecyzowanie pojęć stosowanych
w debacie bioetycznej, takich jak dylemat, problem, konflikt itp.
Ponieważ odpowiedzi na pytania dotyczące in vitro zależą od przyjmowanej
teorii etycznej, zostały w rozprawie porównawczo przedstawione stanowiska obecne
w debacie bioetycznej, zarówno klasyczne, jak i współczesne. Dało to możliwość
poznania i skonfrontowania ich założeń, a także implikacji istotnych dla oceny
metody in vitro. Analiza porównawcza wykazała, że w stosunku do metod
wspomagania rozrodu są prezentowane dwie główne, skrajne postawy (zbudowane
na dwóch skrajnych orientacjach filozoficzno-etycznych: etycznym absolutyzmie i etycznym relatywizmie; oraz dwóch skrajnych antropologiach: spirytualistycznej
i materialistyczno-naturalistycznej). Pierwsza, reprezentowana głównie przez
personalizm katolicki, zdecydowanie sprzeciwia się możliwości korzystania z in
vitro; druga, akceptująca tę metodę, jest wsparta najczęściej o założenia
utylitarystyczne czy deontonomiczne. Stanowiskiem pośrednim, bliskim autorowi tej
pracy, jest pogląd Kościoła luterański ego w Polsce, który dopuszcza in vitro
homologicznego, natomiast negatywne ocenia odmianę heterologiczną, korzystanie
z usług matki zastępczej, tworzenie i przechowywanie zamrożonych embrionów bez
wyraźnego celu późniejszej inplantacji do organizmu matki oraz wykorzystywanie
ich do eksperymentów naukowych. Stanowisko to można nazwać umiarkowanym,
daje ono bowiem możliwość korzystania z metod wspomaganego rozrodu, chroniąc
jednocześnie przed bezwarunkowym ich stosowaniem, a dokładniej - wyraźnie
i wąsko wyznacza warunki korzystania z metody in vitro.
Kolejnym wynikiem rozważań jest rekonstrukcja, zestawienie i (cząstkowa)
ocena argumentów (filozoficznych, etycznych, prawnych, medycznych,
psychologicznych, teologicznych itd.) formułowanych w dyskusji nad metodą
in vitro. Ich prezentacja i analiza wykazała, że odwołując się do przyjętych założeń
(np. przyjętej definicji osoby, wybranych kryteriów człowieczeństwa, prawd wiary),
nie posiadają one charakteru rozstrzygającego lecz warunkowy.
Zawarte w pracy zestawienie stanowisk i argumentów widocznych
w kontekście metody in vitro jest zgodne z przekonaniem, podzielanym przez
piszącego te słowa, że pluralizm stanowisk bioetycznych, mnogość formułowanych
na ich gruncie argumentów jest wartością. W przestrzeni publicznej jest bowiem
miejsce dla różnych stanowisk i rzeczowej, rozumnej dyskusji, której celem jest
wypracowanie stanowiska możliwego do przyjęcia przez różne strony dyskursu
teoretycznego i większość społeczeństwa. Toczone spory, jeśli tylko są wolne od
emocji, modnych opinii, nastawień irracjonalnych, fundamentalistycznych, dają
możliwość poznania przekonań innych uczestników debaty, skłaniają do
gruntownego przejrzenia własnych założeń, oczyszczenia poglądów z błędnych
twierdzeń i poprawienia argumentacji. Ponadto, wzbogacone o rzetelną wiedzę
medyczną, precyzyjne ustalenia filozoficzne i etyczne, otwarte na zasady dialogu,
przyczyniają się do tworzenia właściwych, możliwych do przyjęcia i wprowadzenia
w życie przepisów prawa. Wartościowa jest również ich nieideologiczna obecność w świecie szeroko rozumianych mediów, sprzyjająca temu, że tematyka bioetyczna,
nie jest ograniczona do debat akademickich.
Wyrażając nadzieję, że rozważania tej pracy sprzyjają rzetelnej dyskusji nad
metodą in vitro, dostrzegam jednocześnie zasadne problemy, które można by podjąć
w badaniach dotyczących problemów i dylematów związanych ze stosowaniem
metody in vitro. Chodzi na pewno o zagadnienia z pogranicza etyki i prawa, a także
0 szersze studium porównawcze, obejmujące inne stanowiska bioetyczne
1 argumenty na ich gruncie formułowane. Zasadna i interesująca byłaby też analiza
porównawcza regulacji prawnych (i ich założeń filozoficznych i etycznych)
dotyczących metody in vitro, przyjmowanych w różnych krajach Europy i Stanach
Zjednoczonych. Warte filozoficznej analizy są także projekty ustaw regulujących
kwestię stosowania rozrodu wspomaganego zgłoszone do laski marszałkowskiej
polskiego Sejmu.
Refleksja bioetyczna, bez względu na to, jak uprawiana (teoretycznie czy
regulująco) jest konieczna. Przyczynia się bowiem do zaspokojenia potrzeby
uzasadnień moralnych ludzkiego działania, nasilającej się wraz z rozwojem
oferowanych przez naukę możliwości, oddalających człowieka od „stanu
naturalnego”. |