| Abstrakt: | Przedmiotem niniejszej rozprawy są wybrane zagadnienia z twórczości wybitnego polskiego filozofa Bogusława Wolniewicza. Zakres tematyczny pracy obejmuje niewielki jedynie fragment jego bogatej twórczości filozoficznej, mianowicie zagadnienia, które określamy ogólnie jako etykę życia. Składają się na to zarówno rozstrzygnięcia dotyczące konkretnych kwestii bioetycznych, jak i ogólniejsze rozważania nad człowiekiem. Celem pracy jest więc przedstawienie poglądów Bogusława Wolniewicza dotyczących ważnych dla współczesnego społeczeństwa problemów bioetycznych oraz zagadnień z zakresu antropologii filozoficznej.
Praca składa się z dwóch rozdziałów: pierwszy nosi tytuł Wobec kontrowersji bioetycznych, a drugi - Wobec bytu ludzkiego. Rozdział pierwszy prezentuje poglądy Wolniewicza na istotne społecznie i moralnie zagadnienia bioetyczne, takie jak aborcja, eutanazja, transplantacje, biotechnologia i fenomen śmierci. W rozdziale drugim
przedstawiono poglądy Bogusława Wolniewicza na naturę człowieka w szerszym kontekście filozoficznym. Opis bytu ludzkiego w ujęciu filozofa zawiera zagadnienia związane z istnieniem i niezmiennością natury ludzkiej, wrodzonością i stałością charakteru oraz z sumieniem człowieka. Wobec wszystkich wymienionych kwestii filozof zajmuje wyraźne stanowisko, wynikające z wiedzy o uwarunkowaniach ludzkiej natury.
Działalność Bogusława Wolniewicza jest o wiele szersza niż zagadnienia przedstawione w niniejszej rozprawie. Filozof jest cenionym logikiem, twórcą systemu ontologii sytuacji. Nie stworzył wprawdzie własnego systemu filozoficznego, lecz jego poglądy zasługują na szczególną uwagę w naszym świecie, w którym nabierają intensywności procesy relatywizowania się wartości i zwiększa się zamęt moralny. Jego głos wnosi ład
myślowy w chaos twierdzeń generowanych ideologią i emocjami, przy czym bardzo często filozof wskazuje na problemy moralne przemilczane przez ogół jako niewygodne, a przez intelektualistów jako niepoprawne politycznie. Wolniewicz tworzy swoją filozofię w zgodzie z logiką i własnym sumieniem. Bogusław Wolniewicz urodził się 22 września 1927 roku w Toruniu1. W tym mieście rozpoczął w 1934 roku naukę w polskiej szkole powszechnej. Wojna przerwała jego edukację, ale od listopada 1939 roku kontynuował naukę w niemieckiej szkole powszechnej dla Polaków. Od 1941 roku pracował w przedsiębiorstwie budowlanym, a praca ta była
jednocześnie związana z dwuletnią nauką zawodu. Od 1945 roku był uczniem Liceum im.
Królowej Jadwigi w Toruniu, a po zdaniu egzaminów maturalnych odbył w latach 1947-1951
studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Jego nauczycielami byli m in. Tadeusz Czeżowski, Henryk Elzenberg, Tadeusz Szczurkiewicz i Kazimierz Sośnicki. W 1951 roku uzyskał dyplom magistra filozofii i podjął pracę jako asystent w Katedrze Logiki UMK. W 1953 roku porzucił karierę akademicką, nie godząc się na ograniczenie swobody badań. Przez trzy lata zarabiał na życie, imając się rozmaitych zajęć. Od 1956 roku, po
względnej liberalizacji życia społecznego i politycznego w Polsce, podjął pracę jako wykładowca logiki i filozofii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W 1962 roku uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych, a pięć lat później, po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego, otrzymał stanowisko docenta. W 1963 roku rozpoczął pracę w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego; dokonało się to z inicjatywy Adama
Schaffa, wówczas najbardziej wpływowego w sferze badań filozoficznej przedstawiciela
rządzącej partii komunistycznej. Przyczyny pozamerytoryczne sprawiły, że musiał czekać na
profesurę aż 15 lat: dopiero w 1982 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1990
roku został profesorem zwyczajnym UW i na tym stanowisku pracował do 1998 roku, czyli do odejścia na emeryturę. Był raczej niedoceniany w kraju, a większe uznanie zdobywał za granicą. Wykładał na wielu uczelniach zagranicznych: w 1967 roku prowadzi wykłady na Uniwersytecie Chicagowskim oraz wygłasza odczyty na Uniwersytecie Comella i Uniwersytecie Bostońskim; w 1978 roku był jednym z czterech referentów na Kolokwium Wittgensteinowskim XIV Międzynarodowego Kongresu Filozofii w Wiedniu; w 1970 wygłasza odczyty na Uniwersytecie Moskiewskim; w 1972 roku prowadzi wykład na Uniwersytecie Tempie w Filadelfii; w 1975 roku głosi wykłady na Uniwersytecie w Cambridge i Uniwersytecie w Leeds. Zainteresowania naukowo-badawcze Bogusława Wolniewicza są bardzo szerokie. Jest wybitnym znawcą filozofii Ludwiga Wittgensteina; poświęcił mu pracę doktorską i habilitacyjną. Jest autorem m in. książek: Rzeczy i fakty. Wstęp do pierwszej filozofii Wittgensteina (1968); Ontologia sytuacji (1985); Logic and Methaphysics. Studies in Wittgenstein’s Ontology o f Facts (1999). Jego prace drobniejsze ukazały się w trzech tomach pod tytułem Filozofia i wartości, na to dzieło będziemy się głównie powoływać w niniejszej rozprawie. Jest tłumaczem Wittgensteina Traktatu logiczno- filozoficznego (1970, 2 wyd. 1997, 3 wyd. 2000) i jego Dociekań filozoficznych (1972, 2 wyd. 2000). Jest też tłumaczem i wydawcą Pism semantycznych Gottloba Fregego. We wszystkich tych pracach wyraża się
dążenie Bogusława Wolniewicza do budowania zwartego systemu filozoficznego na gruncie
współczesnej logiki. Posługiwanie się aparaturą logiczną łączy go z tradycją Szkoły Lwowsko-Warszawskiej; różni go od niej akceptacja i docenianie problematyki metafizycznej. Równolegle do badań logiczno-metafizycznych Bogusław Wolniewicz prowadzi rozważania w zakresie klasycznej problematyki filozoficznej: metafizyki, etyki, antropologii filozoficznej, filozofii polityki i filozofii kultury. Znaczące miejsce zajmuje wśród nich
problematyka etycznego wymiaru życia ludzkiego. Właśnie ona jest przedmiotem niniejszego opracowania. Ulrich Schrade, uczeń i doktorant Bogusława Wolniewicza, tak charakteryzuje jego twórczość: „Bogusław Wolniewicz jest najwybitniejszym przedstawicielem racjonalistycznego realizmu metafizycznego we współczesnej filozofii polskiej. Realizm ten wychodzi z określonych faktów lub problemów, które są podstawą ogólnych konstrukcji metafizycznych. Przez pryzmat metafizyki Wolniewicz odsłania nowe widoki otaczającego
nas świata i wydarzeń dziejących się w nim. Widoki te są zawsze nowatorskie i ważkie poznawczo. Lektura pism Wolniewicza pozwala przełamać propagandowo-sztampową wizję świata, lansowaną przez władzę i media, oraz zobaczyć świat w innej perspektywie. Kto nie chce się poddać etatystyczno-publicystycznemu skażeniu środowiska duchowego, znajdzie w Jego pracach stosowną odtrutkę. Dlatego trzeba koniecznie studiować Wolniewicza”. W niniejszej rozprawie idziemy we wskazanym przez Schradego kierunku: od określonych
faktów i problemów do konstrukcji ogólniejszych. Dlatego najpierw omawiamy stanowisko
Bogusława Wolniewicza w konkretnych kwestiach bioetycznych, a w następnej kolejności
jego rozważania nad człowiekiem. Nie jest to tylko zabieg czysto formalny, lecz ma swoje merytoryczne i metodologiczne uzasadnienie. Dopiero bowiem po przedstawieniu w takiej kolejności rozważań Wolniewicza, będziemy mogli w Zakończeniu pracy wskazać głębsze podstawy takiego właśnie ujęcia jego filozofii życia. |