Skip navigation

Please use this identifier to cite or link to this item: http://hdl.handle.net/20.500.12128/5247
Title: Studium porównawcze ekwiwalencji polskiego czasu przeszłego czasowników o aspekcie niedokonanym i czasów przeszłych w języku francuskim
Authors: Karolak, Magdalena
Advisor: Banyś, Wiesław
Keywords: język francuski; język polski; gramatyka porównawcza
Issue Date: 2011
Publisher: Katowice : Uniwersytet Śląski
Abstract: Zagadnieniem przewodnim niniejszej rozprawy doktorskiej jest problem ekwiwalencji czasu przeszłego w języku polskim i czasów przeszłych w języku francuskim ze szczególnym uwzględnieniem czasowników o aspekcie niedokonanym. Celem poniższej pracy jest opracowanie zestawu reguł, które będą mogły być stosowane w tłumaczeniu tekstów literackich i nieliterackich z języka polskiego na język francuski. Kontrastywne opisy problemów tłumaczenia między językiem francuskim a innymi językami europejskimi są dostępne w formie opracowań naukowych i popularnonaukowych. Prace poświęcone tej tematyce w ujęciu porównawczym języka polskiego i języka francuskiego są jednak nieliczne. Na szczególną uwagę zasługują opracowania Barbary Kuszmider oraz Hélène Włodarczyk, które analizują problem tłumaczenia z punktu widzenia aspektualno-temporalnego. Poniższa praca wpisuje się w nurt badań aspektualnych, poświęcona jest jednak wyłącznie problemowi tłumaczenia niedokonaności w czasie przeszłym. Brak jest bowiem szczegółowego opisu tego zagadnienia, którego złożoność wzrasta przy szczegółowej analizie. Zakres użyć czasowników niedokonanych w czasie przeszłym jest w języku polskim bardzo szeroki i obejmuje, oprócz wartości tradycyjnie związanych z niedokonanością, także szereg znaczeń faktualnych. Czasowniki niedokonane są wtedy spotykane w kontekstach dokonanych, które muszą być odróżnione od ich użycia w kontekstach niedokonaności. Z drugiej strony, trudność tłumaczenia wiąże się z faktem, że język francuski posiada rozbudowany system czasów gramatycznych. Polskiemu czasowi przeszłemu mogą, w zależności od kontekstu, odpowiadać różne czasy francuskie. Analiza ekwiwalencji czasów opiera się na mechanizmie funkcjonowania aspektu. Aspekt w języku francuskim funkcjonuje jednak w inny sposób niż w języku polskim, co stanowi podstawowy problem dla takiego przedsięwzięcia. Aspekt, który leży u podstaw ekwiwalencji czasów, jest centralnym zagadnieniem niniejszej pracy. Przy opracowaniu reguł tłumaczenia posłużono się semantyczną teorią aspektu Stanisława Karolaka. Jej autor wychodzi z założenia, że aspekt jest zjawiskiem uniwersalnym. Badanie aspektu wymaga rozróżnienia między formą a treścią, czyli wartością aspektualną danej formy w specyficznym kontekście. W celu analizy wartości aspektualnych Stanisław Karolak proponuje wyróżnienie kategorii pojęć prostych, które są podstawowym budulcem pojęć złożonych. Analiza oparta na bazie pojęć prostych pozwala na wypracowanie reguł tłumaczenia opartych na ekwiwalencji wartości aspektualnych, a nie ekwiwalencji form, które są jedynie ich wykładnikami. W oparciu o semantyczną teorię aspektu opracowano zestaw reguł i wskazówek tłumaczenia, które stanowią odpowiedź na postawiony problem badawczy. Rezultaty badań przedstawiają się w następujący sposób. Obszerna część została poświęcona zasadom tłumaczenia czasowników niedokonanych w użyciach faktualnych, których odpowiednikiem jest passé composé. Faktualność posiada bowiem dwa podstawowe znaczenia, a mianowicie znaczenie ogólne o wartości doświadczenia życiowego, tak zwane użycia parfait d’expérience, oraz szczegółowego o wartości rezultatu widocznego w teraźniejszości. Problem polegał przede wszystkich na rozgraniczeniu możliwości użyć faktualnych w języku polskim. Przeprowadzony test czasowników w Vendlerowskich kategoriach pokazał zasadnicze dla tłumaczenia różnice w zakresie użycia. Na uwagę zasługuje, między innymi, podział czasowników telicznych ze względu na rezultat konieczny lub niekonieczny. Kolejny problem stanowiły użycia aktualne stosowane w narracji w czasie przeszłym. Zasady użycia zostały oparte na kategoriach temps indivis i temps divisé. Następne reguły tłumaczenia są bezpośrednio oparte na semantycznej teorii aspektu Stanisława Karolaka. W strukturze opracowania kierowano się ekwiwalencją między czasem przeszłym w języku polskim, a poszczególnymi czasami w języku francuskim. Przedstawione zostały zasady warunkujące ekwiwalencję użyć niedokonanych w obydwu językach. W opracowaniu opisane zostały konfiguracja habitualno-potencjalna oraz limitatywno-habitualna, z uwzględnieniem pojęcia habitualności i iteratywności, a także towarzyszące im środki leksykalne. Następnie, uwaga została poświęcona zagadnieniu tłumaczenia w kontekście okoliczników czasu, a mianowicie wyrażeń frekwencji, lokalizatorów temporalnych, kwantyfikatorów oraz kwantyfikatorów krotności ograniczonej. Ze względu na fakt, że te same wyrażenia spełniają różne funkcje, przykładowo lokalizatora temporalnego lub kwantyfikatora, zostały one przeanalizowane łącznie w celu pokazania różnic w interpretacji i co się z tym wiąże zasad tłumaczenia na język francuski. W ostatniej kolejności przedstawiono ekwiwalencję czasu przeszłego polskich czasowników niedokonanych i czasów dokonanych w języku francuskim. Szczególnie istotne było rozróżnienie użycia passé simple od passé composé, ponieważ brak jest między nimi jasno definiowalnej opozycji temporalnej. Układ pracy odzwierciedla tok analizy problemu badawczego. Pierwszy rozdział pracy ma charakter wprowadzenia do tematu i skoncentrowany jest na opisie opozycji czasów przeszłych w języku francuskim w oparciu o współczesne badania językoznawcze. Wyróżniono następujące typy opozycji czasów przeszłych, a mianowicie temporalną, stylistyczną, a przede wszystkim opozycję aspektualną, według których przeanalizowano funkcjonowanie czasów gramatycznych. Obserwacje podsumowano przedstawiając zestawienie wartości i rodzajów użycia każdego z analizowanych czasów przeszłych. Te rozważania prowadzą w drugim rozdziale do kontrastywnej analizy pojęcia aspektu w badaniach historycznych i współczesnych. Szczególna uwaga poświęcona została wyborowi metody badania aspektu oraz argumentom stojącym za wyborem metody onomazjologicznej. Rozdział trzeci poświęcony jest opisowi semantycznej teorii aspektu Stanisława Karolaka, na której podstawie kontynuowano badania w rozdziale czwartym i piątym. Opracowanie zamyka krótki opis zjawisk, które są trudne do przetłumaczenia.
URI: http://hdl.handle.net/20.500.12128/5247
Appears in Collections:Rozprawy doktorskie (W.Hum.)

Files in This Item:
File Description SizeFormat 
Karolak_Studium_porownawcze_ekwiwalencji_polskiego.pdf2,44 MBAdobe PDFView/Open
Show full item record


Items in RE-BUŚ are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.