| Abstrakt: | Niniejsza rozprawa zatytułowana Myśl Jana Pawła II. Problematyka – recepcja – obecność w polonistycznym kanonie lektur szkolnych, składająca się z czterech rozdziałów, miała na celu podjęcie kilku zasadniczych wątków. Pierwszym z nich była pozycja literatury religijnej i jej obecność w podręcznikach adresowanych do uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Drugim była rola i wizerunek Kościoła w Polsce przed okresem transformacji i tuż po nim w odniesieniu do papieskiego nauczania. Kolejnym poruszonym problemem stał się odbiór literatury religijnej z uwzględnieniem twórczości Jana Pawła II przez młode pokolenie Polaków urodzonych po 1989 roku. Natomiast ostatnia kwestia dotyczyła istoty biografii w nauczaniu literatury w szkole. Podczas pracy nad wymienioną rozprawą odniosłam się przede wszystkim do dwóch ostatnich dzieł Jana Pawła II, tj. Tryptyku rzymskiego. Medytacji oraz Pamięci i tożsamości. Rozmów na przełomie tysiącleci. Ponadto sięgnęłam do papieskich encyklik, przemówień czy listów, aby w pełni nakreślić rys światopoglądowy, a tym samym biograficzny autora. Jednoznacznie stwierdziłam, że podczas szkolnej interpretacji jego dzieł oraz w trakcie podejmowania istotnych kwestii z zakresu religii, etyki i moralności, nieodzownym elementem musi być przywołanie chociażby fragmentów biografii Jana Pawła II. Ponieważ, jak sam niejednokrotnie powtarzał rodzina, szkoła, wojna i czasy późniejsze, ukształtowały jego światopogląd i moralność. Dlatego nieuzasadnione byłoby pominięcie biografii podczas analizy problemów poruszanych w obu utworach, głównie w tym ostatnim, wydanym tuż przed śmiercią papieża.
Kolejnym zagadnieniem była sprawa terminologii literatury religijnej i jej pozycji na polskim rynku wydawniczym, jej obecności w życiu publicznym oraz odbiorze przez pokolenie Polaków urodzonych w 1989 roku lub później. Tym samym problem łączy się z mentalnością polskiego społeczeństwa, które inaczej podchodziło do spraw religii przed transformacją, a inaczej tuż po niej. Zagorzała dyskusja, która miała wpływ na podjęcie powyższego problemu badawczego, pojawiła się po podpisaniu projektu nowelizacji Rozporządzenia w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół zmieniające kanon lektur obowiązkowych w 2007 roku przez ówczesnego Ministra Edukacji Narodowej Romana Giertycha. Jak już nadmieniłam, w kanonie pojawiło się prawie 50 nowych propozycji, w tym książka Jana Pawła II Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci oraz utwór Pawła Zuchniewicza Wujek Karol.
Kapłańskie lata Papieża. Prawdopodobnie nie doszłoby do żadnej zagorzałej dyskusji, gdyby nie fakt, że minister reprezentował dość radykalną w swych poglądach partię i poprzez wprowadzenie kliku książek oscylujących wokół tematyki religijnej, sam doprowadził do ,,sporu o literaturę”. W wielu wywiadach i
wypowiedziach, głównie tych, które pojawiały się na stronach internetowych, minister był oskarżany nawet o łamanie konstytucyjnych praw dotyczących wolności wyznaniowej. Niestety podczas tego niepotrzebnego konfliktu ucierpiała tylko i wyłącznie literatura podejmująca tematy religijne. Kolejny raz odsunięto ją na
margines, często nazywając zacofaną lub dewocją. Badając ten problem, zwróciłam również uwagę na jeszcze jedną sprawę – światopoglądu polskiego społeczeństwa i jego podejścia wobec Kościoła. Jak wynikało z badań CBOS, którymi zajęłam się w Rozdziale I, Polacy po 1989 roku coraz częściej zaczęli krytykować Kościół, głównie z powodu jego ingerencji w sprawy państwa. Kilka lat później, pod koniec lat dziewięćdziesiątych znowu wzrosło zaufanie do tej instytucji. Co warto podkreślić, Polacy zaczęli oczekiwać ze strony Kościoła większego wpływu na społeczno–wychowawcze problemy. Tym samym sprawa zarówno ,,ubóstwiania” Jana Pawła II
jako Polaka – Papieża oraz jednoczesna nieznajomość jego dzieł nie uległa zmianie.
Choć stwierdzenie to nikogo nie dziwi: Polacy kochają swojego Papieża, ale go nie słuchają, nie usprawiedliwia dość dziwnej i niezrozumiałej awantury wokół wprowadzenia papieskiego utworu do kanonu lektur. Po dokonaniu analizy przeprowadzonych lekcji oraz próbnych matur, stwierdziłam, że młodzież nie ma
problemów z interpretacją papieskich dzieł Przeważająca większość badanych opowiedziała się za pozostawieniem tej lektury w kanonie ze względu na jej wartości moralne, patriotyczne czy religijne. Z obserwacji wynika, że osoby, które nie wyznają religii katolickiej, nie uważały, aby papieski tekst w jakikolwiek sposób narzucał im wyznanie lub obce im prawdy etyczne. Ważnym problemem była także obecność literatury podejmującej zagadnienia religijne lub etyczne w kanonie lektur oraz w podręcznikach. Zarówno w serii podręczników do nauki języka polskiego po 1989 roku, jak również w tych, które obowiązywały zgodnie z nową reformą od roku szkolnego 2002/2003, ta tematyka nie była poważnie traktowana. Owszem zgodnie z rozporządzeniem obowiązuje znajomość tekstów biblijnych oraz wpisano w kanon wybrane utwory epoki średniowiecza, renesansu czy nawet współczesności. Jednak nie podejmują one ważnych z punktu widzenia etyki i moralności problemów dnia codziennego. Wydaje się, że istota patriotyzmu wciąż oscyluje pomiędzy martyrologią Adama Mickiewicza a Przedwiośniem Stefana Żeromskiego, natomiast kwestia sumienia dotyczy wyłącznie bohatera powieści Fiodora Dostojewskiego. Brakuje sensownego podejścia do tematów ważnych i niejednokrotnie społecznie niemodnych lub niewygodnych ze względu na swe etyczne treści.
Należy tylko ubolewać nad kolejnymi zmianami w polskim szkolnictwie, które nie zawsze przyczyniają się do właściwego, intelektualnego rozwoju dzieci i młodzieży. Niejednokrotnie z obawy o absurdalne pomówienia lub pomyłki, usuwa się z kanonu lektur książki wartościowe i podejmujące współczesne problemy. Może nie zawsze wydają się ona na pierwszy rzut oka ciekawe. Jednak jak zauważono w trakcie badań, książki te mogą być interesujące ze względu na często stanowczy sposób bronienia własnych poglądów. Być może takie podejście do własnego stanowiska, może przyciągnąć pokolenie Polaków urodzonych po 1989 roku. |