| Abstrakt: | Rozprawa ma charakter interdyscyplinarny i obejmuje aspekt psychologiczny, społeczny, organizacyjny, taktyczny i – ze szczególnym uwzględnieniem – aspekt komunikacyjny negocjacji kryzysowych / policyjnych. Celem rozprawy jest określenie reguł prowadzenia dialogu ze sprawcą w negocjacjach kryzysowych /policyjnych, a także charakterystyka pozostałych aspektów negocjacji kryzysowych. Zjawisko komunikacji ujmowane jest kompleksowo przez pryzmat celu praktycznego, tj. dostarczenia narzędzi służących poprawie skuteczności komunikacji międzyludzkiej poprzez doskonalenie własnych umiejętności dotyczących zachowania w sytuacjach kryzysowych i formułowania wypowiedzi, rozumienia interlokutora i interpretacji jego wypowiedzi.
Termin negocjacje policyjne może być rozumiany w sensie wąskim, jako działania przebiegające według procedur opisanych w resortowych aktach prawnych, w tym także regulujących sprawy szkolenia zawodowego policjantów-negocjatorów i w sensie szerokim, jako wszelkie działania komunikacyjne funkcjonariuszy Policji w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego. W sensie szerokim zakres tego pojęcia obejmuje obejmując zarówno prenegocjacje, rozumiane nie tylko jako rozmowy prowadzone do czasu przybycia negocjatora policyjnego, ale i wszelkie rozmowy o charakterze negocjacyjnym w czasie trwania incydentów, prowadzone przez funkcjonariuszy Policji w celu zażegnania konfliktów (także mediacje, czy też inne formy interwencji „trzeciej strony”)
1 W literaturze anglojęzycznej pojawia się termin hostage / crisis negotiations, którego ekwiwalentem jest polski termin negocjacje zakładnicze / kryzysowe. . Negocjacje kryzysowe rozumiane jako przeniesienie klasycznych definicji negocjacji na grunt psychologii kryzysu obejmowałyby zatem wszelkie rozmowy podejmowane w sytuacjach kryzysowych, nie tylko przez funkcjonariuszy Policji, ale i przedstawicieli innych służb mundurowych (Straż Graniczna, Służba Więzienna, ABW, BOA, BOR, CBŚ), służb porządkowych i ratowniczych (zapobieganie panice, uspokajanie ratowanych, wsparcie duchowe…), przedstawicieli specjalności medycznych (psychologia i psychiatria), pedagogicznych (szczególnie resocjalizacja), osoby zajmujące się doradztwem w rozwiązywaniu spraw życiowych osób niezaradnych, a także wszelkie osoby, które podejmują rozmowy w sytuacjach kryzysowych w celu zażegnania konfliktu4
Spojrzenie na komunikację z szerszej perspektywy prowadzi do badania naturalnych ciągów aktów mowy (działań za pomocą języka) w celu orzekania o stosowanych środkach językowych. W materiałach źródłowych po wyróżnieniu aktów mowy, można scharakteryzować środki wyrażania danego aktu. Badaniem zostaną objęte poszczególne akty mowy, według szczegółowych zagadnień typu: sposoby wyrażania odmowy, wyrażanie braku zgody z opinią rozmówcy, wykładniki przepraszania, prośby, deprecjonowania siebie i innych przy podkreśleniu czynników wpływających na wybór strategii w prowadzonej rozmowie: pragmatycznych (konkretna sytuacja użycia, cel komunikacyjny), socjologicznych (status społeczny rozmówców, dystans ról), cech psychicznych rozmówców (preferencje werbalne i pozawerbalne, indywidualny styl zachowania). Na podstawie badania aktów mowy w tekstach dialogowych negocjator – sprawca orzekać można o typach strategii konwersacyjnej. Strategia konwersacyjna jest rozumiana jako świadomie kierowany przez nadawcę i odbiorcę spójny ciąg aktów mowy, za pomocą którego interlokutorzy dążą do osiągnięcia akceptowanego celu komunikacyjnego (Awdiejew 1991, 8). Chociaż nie jesteśmy w stanie przewidzieć zachowań werbalnych, ani też działań, które one za sobą pociągają, możemy wypracować pewne schematy działań werbalnych i zachowań i na ich podstawie prognozować stosowania strategii konwersacyjnych. Strategie te opierają się na ogólnych zasadach: zasadzie kooperacji H. P. Grice’a (1975, 1977, 1980, 1981) w ramach kategorii ilości, jakości, stosunku i sposobu i zasadzie grzeczności. Model interakcyjny zostaje uzupełniony o psychologiczny model programowania neurolingwistycznego (NLP). Kompleksowe ujęcie zagadnienia obejmuje związek języka z myśleniem, psychologiczne aspektu procesu komunikowania się, społeczny wymiar interakcji, niwelowanie barier komunikacyjnych. .
Celem badań powinno także być wyznaczenie relacji pomiędzy cechami osobowości negocjatora a jego efektywnością komunikowania się ze sprawcą, tj. wyznaczenie poziomu jego kompetencji komunikacyjnych, a także efektywność komunikowania się poprzez analizę przestrzeni modyfikujących ją zmiennych. Kompetencja komunikacyjna jest złożoną strukturą, na którą składa się wiedza o prawidłowościach procesu komunikowania i warunkach jego skuteczności przejawiająca się poprzez szereg umiejętności umożliwiających prawidłową emisję i recepcję sygnałów w określonej sytuacji społecznej. Badania miałyby służyć weryfikacji hipotetycznego modelu zmiennych osobowościowych wyłonionego na podstawie analizy literatury przedmiotu i wskazaniom czynników warunkujących poziom efektywności komunikowania się negocjatora w zależności od stosowanych strategii konwersacyjnych.
Jest to pierwsze w Polsce naukowe opracowanie poświęcone temu zagadnieniu. Pojawiające się poza granicami prace na temat negocjacji policyjnych dotyczą rozważań teoretycznych, w najlepszym wypadku są bogato egzemplifikowane materiałem językowym, jednak ten materiał nie pochodzi z ustalonego i systematycznie badanego korpusu. Należy odnotować brak empirycznych prac w tym zakresie, wskazujących zasadność stosowania strategii konwersacyjnych w zależności od zmieniających się parametrów sytuacji. Stąd też zrodziła się potrzeba takiego opracowania badawczego.
Od ponad 30 lat uznaje się negocjacje jako alternatywę w stosunku do działań siłowych w sytuacjach kryzysowych związanych z aktami terrorystycznymi, porwaniami zakładników, czy próbami samobójczymi (Fuselier, Van Zandt, Lanceley, 1991). Tematyka negocjacji była w ostatnich kilkunastu latach przedmiotem badań w pracach naukowych ukierunkowanych zarówno teoretycznie, jak i praktycznie (Bazerman, Curhan, Moore, Valley 2000). Mimo udokumentowania w literaturze przedmiotu znacznej liczby strategii negocjacyjnych, brak prac opartych na bazie empirycznej wskazujących, jakie strategie mogą być stosowane w zależności od parametrów sytuacji i różnic kulturowych.
Temat strategii prowadzenia rozmowy w negocjacjach policyjnych nie został w polskiej literaturze przedmiotu opracowany. Badane są, co prawda, kompetencje negocjacyjne nauczycieli w zakresie porozumiewania się z uczniami, wrażliwość na kontekst sytuacyjny w komunikacji interpersonalnej, interakcje z klientami, strategie komunikacyjne w rozmowach handlowych (Pałka, 2009), brak jednak prac empirycznych pozwalających na określenie zasadności stosowania określonych strategii w komunikacji kryzysowej, a szczególnie w obszarze komunikowania się ze sprawcą sytuacji kryzysowej. Badania zmierzać będą zatem także do formułowania wniosków pod kątem zasadności formułowanych w obcej literaturze przedmiotu wniosków w tym zakresie i możliwości prognozowania zachowań sprawców i negocjatorów w sytuacjach kryzysowych w zależności od zmieniających się parametrów sytuacji. |