| Abstrakt: | Problematyka związana z tematem Prozy realizmu socjalistycznego na Górnym Śląsku jest wielopłaszczyznowa. W polu zainteresowania powinien zatem znaleźć się przede wszystkim program „poszczecińskiej” metody twórczej oraz sposoby jego realizacji w utworach prozatorskich. Ze względu na zawarte w tytule zawężenie przestrzenne zagadnieniem równie ważnym jest specyficzna odrębność kulturalno-społeczna wskazanego terytorium – w jej rzeczywistym, przedwojennym oraz propagandowym, powojennym kształcie. Dla uzyskania pogłębionego obrazu interesującej nas kwestii należy także przyjrzeć się kontynuacjom socrealistycznych konwencji tematycznych na omawianym obszarze po 1956 roku. Charakterystyczna dla tego regionu była bowiem wyjątkowość „kariery” tematu pracy, której zaistnienie w lokalnej literaturze po „odwilży” wynikało nie tyle z obecności rozbudowanego przemysłu, co z polityki kulturalnej władz Polski Ludowej, konsekwentnie kreujących własną „wizję” rozwoju według określonego paradygmatu. Od pierwszych lat po okupacji Górny Śląsk był „modelowany” na robotniczo-gospodarcze centrum kraju, a miejscowych pisarzy próbowano uczynić propagatorami ideologizacji jego kultury i dziejów. Wobec silnego upolitycznienia i szablonowości sztuki pisarskiej lat 1949-55 nie bez znaczenia pozostaje również analiza teorii samego komunizmu, gdyż badana proza miała stać się jego literackim pomnikiem. Trzeba wręcz zaakcentować, że ideologiczna perspektywa tłumaczy istotę centralnego zagadnienia trafniej, aniżeli porównywanie wybranych fabuł z dziewiętnastowiecznymi powieściami i nowelami realistycznymi czy literaturą polityczną dwudziestolecia międzywojennego, dlatego właśnie ten punkt widzenia został przyjęty w rozprawie. Równocześnie istotną kwestią było zniszczenie przez socrealizm potencjalnej możliwości rozwoju romantycznego „naturalizmu”, zwanego również mistycznym. Przyjęta przez „poszczecińską” metodę schematyzacja treści paraliżowała charakterystyczną dla prozaików tej ziemi zdolność obrazowania kopalni i huty z wykorzystaniem romantycznej symboliki głębi i pełni. Tym sposobem ideologia wyparła umiejętność, która mogła wydać wielkie dzieła i rozsławić badany region.
Niniejsze studium próbuje objąć wszystkie wskazane wyżej aspekty, zmierzając do jak najszerszego i wyczerpującego ujęcia zagadnienia zawartego w temacie. Temu nadrzędnemu celowi podporządkowana jest struktura rozprawy, dzieląca główny problem na trzy bloki: genezę prozy realizmu socjalistycznego na Górnym Śląsku (rozdział I), jej konwencje tematyczne i stylistyczne (rozdział II) oraz kontynuacje i nawiązania do nich po 1956 roku (rozdział III). Wewnętrzna budowa poszczególnych działów przedstawiana jest na początku danej części. Chcąc uniknąć zbędnych powtórzeń, zrezygnowano z dokładniejszego opisu zawartości rozdziałów w tym miejscu.
Istotnym celem badań było także ukazanie wiodącej kwestii jako nadzwyczaj złożonego problemu, którego ważnymi składnikami są: styl, język, schematy myślowe i szablonowość świata przedstawionego w socrealistycznej twórczości literackiej na wytyczonym obszarze. Równie istotnym komponentem tak sformułowanego tematu stały się skutki biograficznych uwikłań pisarzy, czyniące z nich niejednokrotnie „zakładników systemu”, próbujących czasami wplatać w pisane „na zamówienie” publikacje elementy kodu ezopowego lub samej tylko wieloznaczności. Dzięki czemu na kartach przedstawianych książek odnaleźć można również fragmenty ironiczne oraz cechujące się dystansem wobec opisywanych aktów dziejowej konieczności. Nie sposób zatem pominąć znamiennych epizodów z życia autorów, które pomagają poszerzyć literaturoznawczą perspektywę i osadzić ją jeszcze silniej w realiach epoki.
Na złożoność centralnego zagadnienia składa się także z dawna kształtowany charakter regionu, który jedynie z pozoru może się wydawać „naturalnym” tłem dla produkcyjnej literatury pierwszej połowy lat pięćdziesiątych oraz dla jej postsocrealistycznej kontynuatorki, czyli powieści o pracy z kolejnej dekady dwudziestego stulecia. Stąd niniejsze studium usiłuje objąć również powyższe sprawy, gdyż to one wraz z komunistyczną ideologią nadały ostateczny kształt miejscowej prozie realizmu socjalistycznego. |