Książki internetowe w bibliotekach - dostęp komercyjny

Abstract

Praca niniejsza jest pierwszym w polskim piśmiennictwie kompleksowym opisem rozwoju i aktualnego stanu polskiego rynku książek internetowych (do końca 2005 roku), a także pierwszą próbą kompleksowej oceny miejsca tych publikacji w bibliotekach. Główny cel pracy został osiągnięty. Dokonano oceny poziomu wykorzystania oferty płatnych książek online w bibliotekach polskich. Z przeprowadzonych badań wynika, że z tej klasy elektronicznych publikacji skorzystało, w analizowanym okresie, mniej niż 7% badanych bibliotek. Biorąc pod uwagę, że wybrana grupa badawcza reprezentowała książnice pełniące wiodącą rolę we wdrażaniu innowacji technologicznych (a nie wszystkie biblioteki), można uznać, że kupowanie elektronicznych książek dostępnych poprzez internet, je s t jeszcze w książnicach polskich zjawiskiem marginalnym. Wśród bibliotek, korzystających z komercyjnych książek internetowych, dominują książnice naukowe, zainteresowane przede wszystkim ofertą zagraniczną, kupowaną zarówno od krajowych przedstawicieli wydawców elektronicznych publikacji, jak też bezpośrednio od podmiotów zagranicznych. Na tym tle wykorzystanie polskich tytułów i kolekcji je s t zjawiskiem wyjątkowym. Dodatkowo, w opracowaniu scharakteryzowano i poddano ocenie czynniki, które w ocenie bibliotekarzy, są głównymi barierami w eksploatacji książek online. Należą tu szczególnie: brak środków finansowych na zakupy tego typu publikacji, skromna oferta tytułów i brak zainteresowania ze strony użytkowników bibliotek. Barierą, która ciągle jeszcze ma decydujące znaczenie dla większości bibliotek w kraju (przede wszystkim ponad 5 tysięcy bibliotek publicznych), jes t brak połączenia z internetem. Zrealizowany został także dodatkowy cel pracy, jakim było rozpoznanie krajowych inicjatyw w zakresie komercyjnej produkcji, dystrybucji i sprzedaży książek internetowych, oraz prezentacji ich oferty. Wyodrębniono dwa sektory rynku książek online, różniące się wielkością i rodzajem oferty, systemem dystrybucji oraz docelową grupą odbiorców. Przedstawiono charakterystyki poszczególnych podmiotów uczestniczących w obrocie, zaprezentowano również dostępną ofertę tytułów. Przeprowadzone badania i analiza piśmiennictwa pozwoliła wskazać kluczowe różnice pomiędzy rynkiem polskim a rynkami zagranicznymi (szczególnie amerykańskim i angielskim). W Polsce brakuje poważnego podmiotu, agregującego w pojedynczej kolekcji produkcję wielu rodzimych wydawców (najbardziej zaawansowane przedsięwzięcie tego rodzaju - portal e-biblioteka.pl firmy R an g e lso ft zostało wstrzymane). Liczba wydawców zaangażowanych w obrót książkami internetowymi je s t bardzo niska, niewielka jes t również oferta cyfrowych tytułów. W przeciwieństwie do oferty podmiotów zagranicznych i ich polskich przedstawicieli, polskie kolekcje obejmują głównie beletrystykę i literaturę o charakterze praktycznym (poradniki, kursy), ich adresatami są zaś przede wszystkim odbiorcy indywidualni. Ze słabością rynku rodzimych książek online kontrastuje oferta przedstawicieli zagranicznych wydawców, agregujących pokaźne kolekcje adresowane głównie do odbiorców instytucjonalnych, w tym przede wszystkim bibliotek. Jak wykazały badania, właśnie oferta A KM E Archive, A.B.E. M a rk e tin g i IP S stanowi gros, wykorzystywanych w bibliotekach polskich, książek internetowych. W pracy przedstawiono różnice, w zakresie stosowanych modeli sprzedaży dystrybucji i licencjonowania, zachodzące pomiędzy ofertami firm zagranicznych i ich dystrybutorów, a wydawcami polskich książek online. W opinii autora, najważniejszym aspektem istniejącego w tym zakresie zróżnicowania jes t niedostrzeganie przez wydawców polskich roli, jak ą mogą odegrać biblioteki w dalszym rozwoju rynku książek online. Trzeba zauważyć, że otrzymane przez autora rezultaty badań, które stanowiły podstawę niniejszego opracowania pozostawiają pewien niedosyt. Negatywny wynik badań, wyrażający się w skromnej liczbie bibliotek, które z omawianych publikacji korzystały, utrudnia przeprowadzenie uogólnienia otrzymanych rezultatów, z wystarczającym poziomem pewności. Zamierzenie wyczerpującego przedstawienia krajowego rynku książek online napotkało przeszkody, wśród których należy wymienić, przede wszystkim, niechęć środowiska wydawców do ujawniania jakichkolwiek informacji mogących mieć znaczenie handlowe. Okoliczność ta dotyczy szczególnie firm, zajmujących się dystrybucją zagranicznych publikacji, które wszelkie szczegóły kontraktów z kontrahentami traktują jako „ściśle tajne” , występuje jednak również w relacjach z przedstawicielami polskich wydawców z rynku „drukowanego” . Dokonana analiza i krytyka źródeł oraz przeprowadzone przez autora prace badawcze otwierają możliwości głębszego zrozumienia miejsca książek internetowych na rynku wydawniczym oraz perspektyw, które niesie włączenie omawianych publikacji do zasobów bibliotecznych.