Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz Liga Morska i Kolonialna jako czynnik oddziaływania władz II Rzeczypospolitej na społeczeństwo województwa śląskiego

Abstract

Dostęp Polski do morza dawał gwarancję niezależności politycznej i gospodarczej państwa. Chcąc zachować suwerenność należało podobnie jak w lotnictwie stworzyć własną flotę zarówno handlową jak i wojenną. Ponieważ wydatki na zbrojenia były sukcesywnie ograniczane, rząd poprzez powołanie organizacji paramilitarnych mających za zadanie przygotować społeczeństwo do obrony cywilnej, zwrócił się o finansową pomoc do obywateli. I tak powstało pierwsze zrzeszenie prorządowe- Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz Liga Morska i Kolonialna. Śląskie oddziały obu organizacji społecznych rozwijały się w regionie, które w okresie dwudziestolecia międzywojennego było najbardziej wyróżniającym się województwem w Polsce pod względem gospodarczym i politycznym. Do jego specyfiki należało posiadanie statusu autonomicznego, którego atrybutami był jednoizbowy Sejm Śląski oraz skarb śląski. Sejm Śląski zajmował się sprawami dotyczącymi życia publicznego, polityką socjalną szkolnictwem, sądownictwem oraz polityką gospodarczą. Miał w tych kwestiach inicjatywę ustawodawczą. Autonomia dawała ponadto szerokie uprawnienia wojewodzie, który był nie tylko przedstawicielem rządu polskiego, ale również szefem administracji samorządowej. Warto raz jeszcze podkreślić, iż żadne inne województwo ówczesnej Polski nie otrzymało praw równych województwu śląskiemu. Obok autonomii, czynnikiem charakteryzującym ziemie śląskie na tle innych województw w kraju, była konwencja genewska dotycząca tylko Górnego Śląska, która przez okres 15 lat utrzymywała odrębność prawną tego obszaru w wielu kwestiach oraz chroniła mniejszość niemiecką. Obecność mniejszości niemieckiej i żydowskiej w województwie śląskim, aktywnej w życiu publicznym sprawiła, że na kartach historii dwóch największych organizacji społecznych ówczesnej Polski zanotowano ich udział w pracach LOPP i LMiK. Część górnośląska województwa stanowiła w Polsce międzywojennej najbardziej uprzemysłowiony obszar, na którym dominował przemysł górniczo-hutniczy, który (dla przypomnienia) w latach 1923-1933 dostarczał Polsce 73% całej produkcji węgla kamiennego, 78% żelaza, 77 % stali, 88% cynku oraz 100% ołowiu. Działalność LOPP i LMiK w okresie międzywojennym na terenie najmniejszego, jednak najbardziej zaludnionego województwa w Polsce, którego obszar po wiekach wrócił do Macierzy, posiadała wiele cech specyficznych. Mozaika dzielnicowa ludności rodziła potrzebę konsolidacji społeczeństwa województwa śląskiego na gruncie towarzyskim (chociażby poprzez uprawianie sportów wodnych i powietrznych). Rewizjonizm niemiecki narzucał konieczność wypracowania przez działaczy organizacji w porozumieniu z władzami państwowymi sposobów obrony tego terytorium na wypadek ataku niemieckiego i czeskiego. Zorganizowany w 1924 roku Śląski Okręg Wojewódzki Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej w ciągu piętnastu lat swojej działalności, osiągnął znaczące wyniki w dziedzinie rozwoju lotnictwa, jak i obrony przeciwlotniczo-gazowej dzięki niespotykanej ambicji i solidarności 215-tysięcznej rzeszy członków organizacji skupionej w 900 kołach biorącej udział w pracach LOPP. Do najważniejszych osiągnięć śląskiego oddziału stowarzyszenia mających znaczenie ogólnopolskie, należy zaliczyć powołanie placówek naukowych kształcących przyszłą kadrę pilotów, budowę lotnisk- w tym jednego o charakterze sportowo-turystycznym, udział w zbiórce funduszy na zakup taboru lotniczego czy też budowę największej w Polsce wieży spadochronowej, która również odegrała znaczącą rolę podczas działań zbrojnych II wojny światowej. Śląski oddział Ligi zajmował w Polsce nie tylko czołowe miejsca ze względu na znane i cenione w kraju szkoły lotnicze oraz doskonale wyposażone lotniska. Mógł on się również poszczycić doskonałą organizacją w zakresie obrony przeciwlotniczo-gazowej ludności cywilnej miast i terenów wiejskich. Oprócz prowadzenia licznych szkoleń społeczeństwa w obronie przed atakami lotniczo-gazowymi, wybudowaniu schronów przeciwgazowych, Śląski Okręg LOPP zorganizował również w latach trzydziestych 1 Ogólnopolską Wystawę Obrony Przeciwlotniczo-Gazowej z udziałem wszystkich okręgów wojewódzkich organizacji, potwierdzając tym samym gotowość społeczeństwa do obrony na wypadek wojny. Wybitne rezultaty przyniosła także trzynastoletnia działalność Śląskiego Okręgu Ligi Morskiej i Kolonialnej ze 142-tysięczną rzeszą działaczy. Chociaż ilość członków morskiej organizacji nie była tak imponująca jak LOPP, warto mieć na uwadze, iż zasięg wpływów LMiK był znacznie większy od LOPP z uwagi na działalność stowarzyszenia wśród Polonii mieszkającej poza granicami kraju. Do najważniejszych dziedzin programowych LMiK, w których brało udział społeczeństwo województwa śląskiego, należy zaliczyć jego udział w akcjach zbiórkowych, z których fundusze przeznaczane były na rozwój floty wojennej (Fundusz Obrony Morskiej). Warto podkreślić, że m. in. dzięki zbiórce Śląskiego Okręgu Ligi Morskiej i Kolonialnej na rzecz FOM wybudowano największy i najlepiej uzbrojony okręt podwodny “Orzeł” oraz 18 innych jednostek pływających. Popularność idei lotniczych i morskich dzięki działalności śląskich oddziałów największych organizacji społecznych ówczesnej Polski miała istotny wpływ na program wychowania patriotycznego społeczności województwa śląskiego. Dzięki realizacji programu działacze śląskiej LMiK oraz LOPP kształtowali w młodych ludziach nie tyle zamiłowanie do lotnictwa, czy do spraw morskich, ale przede wszystkim podjęli trud kształcenia kadry dla potrzeb lotnictwa i marynarki, która w przyszłej wojnie miała bronić granic państwa polskiego zarówno z powietrza, jak i morza. Oceniając wkład obu organizacji w rozwój żeglugi powietrznej oraz marynarki wojennej i handlowej, należy przede wszystkim pamiętać, że tak znaczne osiągnięcia w realizacji założeń programowych stowarzyszenia zawdzięczały przede wszystkim swoim członkom wywodzącym się w większości z klasy robotniczej, inteligencji oraz młodzieży. Władze wojewódzkie (wojewoda śląski, dr. Michała Grażyńskiego oraz wicewojewoda- dr. Tadeusz Saloni), dokładały wszelkich starań, aby poprzez działalność LOPP i LMiK zintegrować społeczeństwo województwa śląskiego z pozostałymi dzielnicami kraju we wspólnym dla Polski projekcie, jakim była budowa polskich sił powietrznych i morskich. Wartym podkreślenia jest fakt, iż aktywność czołowych działaczy śląskiej jednostki terenowej Ligi Morskiej i Kolonialnej doceniana była przez władze centralne organizacji, poprzez ich udział w pracach naczelnych władz LMiK. Do wybuchu II wojny światowej, śląskie oddziały Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz Ligi Morskiej i Kolonialnej dzięki dużej atrakcyjności programu w tym realizacji projektu „wychowania lotniczego i morskiego społeczeństwa” kształtującego postawy patriotyczne obywateli oraz bogatej i różnorodnej działalności propagandowej na rzecz integracji Śląska z całym państwem polskim, cieszyły się dużą popularnością wśród ludności województwa śląskiego, o czym świadczy fakt, że blisko 25% jego mieszkańców należało do nich pracując w 9 obwodach powiatowych i 2 miejskich LOPP oraz 7 obwodach powiatowych i 2 miejskich LMiK. Można zakładać, że aktywność społeczeństwa w organizacjach byłaby znacznie większa, gdyby nie kryzys gospodarczy lat 1929-1933, który zdecydowanie wpłynął na obniżenie jego zamożności. Oddziaływanie władz województwa śląskiego poprzez ich udział w zarządach organizacji sprawił, że LOPP i LMiK będące z założenia organizacjami społecznymi stały się organizacjami prorządowymi, które w praktyce realizowały zadania nałożone przez centralne władze wojskowe i administracyjne. Łączenie funkcji osób zajmujących stanowiska w administracji rządowej z działalnością społeczną pozwalało sprawować pełną kontrolę rządu nad realizacją zadań z zakresu obrony cywilnej i kontrolę funduszy organizacji składających się w głównej mierze ze składek członkowskich. Druga wojna światowa nie zniweczyła dorobku obu organizacji społecznych. Ich osiągnięcia oraz propagowane idee znalazły swoje przedłużenie w bliźniaczych (analogicznych) instytucjach funkcjonujących w Polsce po zakończeniu okupacji. Realia powojenne zadecydowały jednak o zdecydowanie innym charakterze oraz zabarwieniu politycznym tych organizacji co nie należy do przedmiotu naszych rozważań.