| Abstrakt: | Niniejsza praca będzie miała nieco odmienny charakter. Najbardziej ogólnym
celem, jaki jej przyświeca, jest wzbogacenie aktualnej wiedzy na temat Lat Świętych oraz
ich znaczenia w kulturze dawnej Polski. Temat dysertacji wymaga jednak kilku wyjaśnień.
Pierwszym sformułowaniem, jakie należałoby dookreślić, jest pojęcie Roku Świętego.
Rozważania związane z jego genezą stanowić będą przedmiot zainteresowania rozdziału
pierwszego, stąd nie będziemy w tym miejscu dokonywać niepotrzebnych - jak się wydaje
- uproszczeń. Warto już jednak zasygnalizować, że choć pojęcie to stosowane jest w
odniesieniu do Jubileuszów zwyczajnych, ogłaszanych - zgodnie z ustaleniami przyjętymi
w 1470 roku - w odstępach dwudziestopięcioletnich, postanowiliśmy włączyć do grona
materiałów źródłowych również teksty związane z Jubileuszami ekstraordynaryjnymi. Znana jest nam opinia ks. Henryka Damiana Wojtyski, który w książce Miłościwe Lata. Dzieje Wielkich Jubileuszów Chrześcijaństwa (z udziałem Polaków) stwierdził, iż podział na Jubileusze zwyczajne i nadzwyczajne „powinien mieć zastosowanie do jubileuszów ogłaszanych przez papieży przy innych okazjach, np. Odpustów, udzielanych <<na wzór>> (ad instar) jubileuszu, w rocznice pontyfikatu, itp.” zdajemy sobie sprawę z nieco odmiennych treści ideowych, niesionych przez regularnie występujący Rok Święty oraz przez Jubileusz nadzwyczajny, ogłaszany przy okazji ważnych wydarzeń. Mimo to postanowiliśmy zrezygnować z rozróżnienia zgromadzonych tekstów na dwie, dotyczące ich, grupy. Postępowanie takie wynika z faktu, iż w materiale źródłowym nie dostrzegliśmy różnicy w sposobie traktowania Jubileuszów zwyczajnych i nadzwyczajnych przez korzystających z niesionych przez nie łask pielgrzymów. Teksty pokazują, że były one równie ważne; zarówno z okazji tych pierwszych, jak i drugich, wydawano książeczki jubileuszowe; obydwa typy wydarzeń stawały się ponadto przedmiotem opisu pamiętnikarzy. Niezależnie od charakteru ogłoszonego Jubileuszu pątnicy podejmują pielgrzymkę do Rzymu (lub któregoś z wyznaczonych lokalnych kościołów, o czym będzie jeszcze mowa), wypełniają przepisane warunki i dostępują odpustu zupełnego. Wynika z tego, że zarówno podejmowane działania (pielgrzymka, udział w nabożeństwach), jak i skutek (uzyskanie odpustu), są identyczne w przypadku obu rodzajów Jubileuszów. Podobnie jest w przypadku ukazujących się począwszy od XVII stulecia książeczek jubileuszowych. Wydawane były one zarówno na okoliczność ogłoszenia Jubileuszów zwyczajnych, jak i nadzwyczajnych; niezależnie również od charakteru Jubileuszu, z powodu którego zostały opublikowane, ich budowa, treść, jest w zasadzie bardzo podobna. Drugim, wymagającym objaśnień, sformułowaniem użytym w tytule niniejszej pracy, jest pojęcie kultury. Określenie to jest wieloznaczne i trudne do zdefiniowania; istnieje wszak kilkaset jej definicji. Tutaj najogólniej przyjmiemy, że stanowi ją trwały dorobek zbiorowości ludzkiej, obejmujący zarówno wytwory materialne, jak i pierwiastki niematerialne. Problemy sprawia także sprecyzowanie epitetu „duchowa”, który często w tej pracy będzie jej towarzyszył. Pokrewnym jej leksemem jest duchowość, utożsamiana czasami z religijnością - takie podejście obecne jest w tradycji chrześcijańskiej, traktującej pojęcia „duchowości” i „religijności” jako synonimiczne bądź też definiujące duchowość jako pogłębioną religijność. Istnieją też sądy, że duchowość jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do religijności, przejawia się między innymi w jej sferze, lecz obejmuje jednocześnie różnego rodzaju wytwory kultury. Takie stanowisko reprezentuje Paweł Socha, nazywający kulturę produktem życia duchowego i zaznaczający jednocześnie
niemożność ścisłego zdefiniowania duchowości, która z natury swej jest nieuchwytna.
Badacz zwraca jednocześnie uwagę na religijność jako drogę duchowej ekspresji,
pozwalającą na realizację duchowych potrzeb. Obok religijności, Socha wskazuje
również inne dziedziny, związane z duchowym życiem człowieka: świadomość
i samoświadomość, mądrość, uczucia, wrażliwość, moralność, twórczość, poczucie
estetyczne, światopogląd, wiara. |