| Abstract: | Edukacja matematyczna to jedna z najważniejszych gałęzi nauki, z którą zapoznają się uczniowie klas początkowych. Młodszy wiek szkolny to okres intensywnego rozwoju umysłowego, kształtowania się pojęć matematycznych, a także postaw wobec nauki szkolnej. Pierwsze doświadczenia matematyczne dziecka dają fundament pod całą dalszą edukację w tym zakresie, dlatego nie do przecenienia jest rola procesu nauczania- uczenia się matematyki w pierwszych latach nauki w szkole. Istotne są tutaj zarówno treści nauczania, metody i formy, stosowane media dydaktyczne, a nawet wykształcenie i opinie nauczycieli. Wszystkie wymienione czynniki różnią się między sobą w zależności od kraju, w którym funkcjonuje system oświaty. Zróżnicowany jest również poziom wiedzy i umiejętności uczniów kończących pierwszy etap edukacyjny. Może on być mierzony za pomocą międzynarodowych testów osiągnięć szkolnych. Zestawienie ze sobą tych dwóch faktów dało początek pytaniu, w jaki sposób rozmaite czynniki wpływają na skuteczność nauczania matematyki. Zdecydowano się na przeprowadzenie badań w dwóch krajach, które są do siebie podobne pod względem organizacji systemu szkolnego, ale różnią się pod względem wyników uzyskanych w TIMSS 2011. Wybór padł na Polskę i Japonię, jako kraj znajdujący się w czołówce rankingu i jednocześnie dający organizacyjne szanse na zrealizowanie badań.
Zbadano proces nauczania- uczenia się matematyki w klasach początkowych w Polsce i w Japonii pod względem wybranych czynników, a następnie wykonano analizę porównawczą mającą na celu wyodrębnienie tych, które istotnie wpływają na skuteczność nauczania. W badaniach udział wzięli polscy i japońscy uczniowie oraz polscy i japońscy nauczyciele. Przeprowadzono je w dwóch publicznych szkołach podstawowych w Japonii oraz analogicznie w dwóch publicznych szkołach podstawowych w Polsce. Pomocniczo do badań włączono także szkoły niepubliczne z obu krajów. W każdej szkole przeprowadzono obserwacje lekcji matematyki, wywiady i wywiady pisemne z nauczycielami, wywiady z dyrektorami szkół, ankiety badające motywację do uczenia się matematyki uczniów klas I - III, a także badanie dojrzałości do uczenia się matematyki. Poza tym przeprowadzono analizę dokumentów oświatowych oraz podręczników szkolnych do nauki matematyki w klasach początkowych. Dzięki temu udało się znaleźć odpowiedź na główny problem badawczy brzmiący: „Jak przebiega proces nauczania- uczenia się matematyki w Polsce i w Japonii oraz jakie czynniki determinują różnice osiągnięć w badaniach TIMSS przez polskich i japońskich uczniów”. Dzięki przeprowadzonym analizom udało się ustalić, że proces nauczania- uczenia się matematyki w klasach I-III jest podobny pod względem wielu czynników takich jak stosowane metody i formy pracy, organizacja procesu nauczania, pełnomocność uczniów, wykorzystywanie rywalizacji, indywidualizacji i wsparcia, poziom rozwoju myślenia, poziom i rodzaj motywacji uczniów, a także przygotowanie i opinie nauczycieli na temat matematyki i jej nauczania. Największymi różnicami wypływającymi na wysoki poziom wiedzy i umiejętności uczniów w Japonii w znacznym stopniu są stosowane metody problemowe, a także (paradoksalnie) niewielka liczba zadań rozwiązywanych podczas lekcji matematyki i ich szczegółowa analiza. Dzięki takiemu sposobowi nauczania japońscy uczniowie są w stanie opanować znacznie szerszy zakres treści nauczania niż uczniowie polscy. Szczegółom dotyczącym przebiegu badań, analiz i ich wynikom jest poświęcona niniejsza praca.
Rozdział pierwszy zawiera teoretyczne podstawy badań własnych. W oparciu o bogatą literaturę przedmiotu polsko- i anglojęzyczną omawia on uwarunkowania powstania i funkcjonowania systemów szkolnych w Polsce i w Japonii, tłumaczy wpływ środowiska rodzinnego uczniów na proces nauczania- uczenia się matematyki, przedstawia proces przygotowania dzieci do podjęcia nauki szkolnej, analizuje system szkolny w Polsce i w Japonii, a także szczegółowo omawia nauczanie początkowe matematyki jako proces dydaktyczny, skupiając się na treściach, metodach i formach pracy, mediach dydaktycznych oraz jego psychologicznych podstawach, ze szczególnym uwzględnieniem metody problemowej.
W rozdziale drugim przedstawiono założenia metodologiczne badań własnych. Dokonano charakterystyki planowanych badań, ich przedmiotu i celów, a także problematyki. Opisano także zmienne i ich wskaźniki, metody i techniki badań. Dużą uwagę poświecono charakterystyce terenu i grupy badawczej oraz organizacji i przebiegowi badań, co było szczególnie ważne ze względu na ich międzynarodowy i porównawczy charakter.
Rozdział trzeci przedstawia wyniki badań własnych dotyczące skuteczności nauczania początkowego matematyki w Polsce i w Japonii. Mają one postać analizy porównawczej. W rozdziale tym scharakteryzowano wyniki badań TIMSS 2011, omówiono wyniki badań nad procesem nauczania- uczenia się matematyki w Polsce i w Japonii, dokonano analizy pracy i postaw nauczycieli oraz rozwoju i motywacji badanych uczniów.
Wnioski z badań są nadzwyczaj interesujące i mogą z powodzeniem posłużyć poprawie stanu nauczania początkowego matematyki w Polsce. Przyjęta jako podstawa badań analiza porównawcza procesów nauczania w dwóch, znacznie różniących się od siebie pod względem kulturowym krajach pozwoliła dostrzec te cechy procesu nauczania, które poprzez zanurzenie w danej rzeczywistości były dla badacza oczywiste lub niezauważalne. Obok wartości teoretycznej przedstawione w niniejszej pracy wyniki badań niosą ze sobą ogromne możliwości wykorzystania ich w praktyce pedagogicznej. Pierwsze takie próby zostały już poczynione. Z przeprowadzonych badań pilotażowych wynika, że czynniki, które w Japonii pozytywnie wpływają na skuteczność nauczania matematyki mogą być z powodzeniem stosowane w klasach początkowych polskiej szkoły i także tutaj znacząco wpływają na wzrost poziomu wiedzy i umiejętności uczniów, przy jednoczesnym zachowaniu motywacji do uczenia się. Niniejsza praca nie postuluje rewolucyjnych zmian i stosowania nowoczesnych mediów dydaktycznych. Sugeruje strategie, które bez dodatkowych nakładów finansowych i organizacyjnych mogą podnieść skuteczność nauczania matematyki. Warto, aby polscy nauczyciele i władze oświatowe rozważyły przedstawione postulaty. |