Rozważania wokół wykluczenia i marginalizacji

Abstract

Marginalizacja społeczna i wykluczenie społeczne są terminami używanymi niekiedy zamiennie, chociaż nie oznaczają wcale tego samego. A ponieważ błędne ich utożsamianie staje się źródłem rozmaitych nieporozumień, warto przyjrzeć się bliżej obu tym terminom i zjawiskom, których dotyczą. Otóż w życiu społecznym występują zarówno zjawiska wykluczenia, jak i marginalizacji, które bynajmniej nie są identyczne, lecz różnią się istotnie, jeśli wziąć pod uwagę m.in. ich uwarunkowania, przebieg i konsekwencje. Aby przeciwdziałać ewentualnym nieporozumieniom związanym z pojmowaniem terminu margines społeczny, warto przyjrzeć się wnikliwie jego znaczeniu oraz zastosowaniach w praktyce. Zauważmy, że termin ten ma zarówno wartościujący, jak i opisowy charakter, i z tego względu może służyć stygmatyzacji i etykietowaniu poszczególnych osób lub kategorii społecznych albo też rzeczowym analizom zbiorów ludzi zaliczanych do marginesu społecznego. Biorąc to pod uwagę, trzeba zatem zdawać sobie sprawę z dwoistego charakteru interesującego nas terminu, ponieważ ważne są zarówno społeczne konsekwencje stygmatyzacji ludzi przez zaliczanie ich do negatywnie ocenianych zbiorów, które są częściami składowymi marginesu społecznego, jak też naukowa jego przydatność przy analizowaniu konkretnego społeczeństwa.