Świadomość ekologiczna i jej badanie. Dwadzieścia pięć lat później

Abstract

W 1990 roku wydana została przez Śląski Instytut Wydawniczy książka pod tytułem Problemy świadomości ekologicznej (refleksje metodologiczne związane z badaniami świadomości ekologicznej mieszkańców Górnego Śląska), której redaktorem, a także autorem jednego z tekstów, był pan Profesor Jacek Wódz. Temat publikacji, czyli kwestia świadomości ekologicznej oraz sposobów jej badania, był wówczas stosunkowo nowym zagadnieniem w refleksji nauk humanistycznych czy społecznych, w tym socjologii. W okresie przedtransformacyjnym zagadnienia ekologiczne sprowadzane były głównie do akcji związanych z ochroną przyrody w szkołach czy parkach miejskich, a problemy wynikające z zanieczyszczenia powietrza czy wody wypierano przez propagandę zwiększania wydajności produkcji przemysłowej, czasami wręcz traktując je jako fanaberię zachodniego świata. Proces definiowania świadomości ekologicznej uważano za utrudniony ze względu na wieloaspektowość i eklektyczny charakter pojęcia. Jak pisał prof. Jacek Wódz (1990: 13): „Pojęcie świadomości ekologicznej jest dość wieloznaczne. Składa się na nie całość społecznych poglądów, opinii i ocen, a także powiązanych z nimi społecznych wartości i norm, wzorów zachowań związanych ze stosunkiem człowieka do otoczenia przyrodniczego”. Jacek Wódz zalecał właśnie stosowanie raczej pojęcia środowiska przyrodniczego niż naturalnego, uważał bowiem, iż nie można w czasach powszechnego wpływu działań człowieka na jego otoczenie wyznaczyć jednoznacznych granic pomiędzy tym, co naturalne, a tym, co przetworzone przez społeczeństwo i naznaczone jego kulturą. Podobne do zaproponowanej przez niego definicje świadomości ekologicznej znajdujemy również u innych autorów formułujących obecnie współczesne ujęcie problemu, którzy rozumieją świadomość ekologiczną między innymi jako stosunek człowieka do środowiska przyrodniczego, zespół posiadanych informacji i przekonań na jego temat, a także system wartości, jakim wobec środowiska kieruje się człowiek w swoim postępowaniu (Kiełczewski, 2001: 163). […]