L'analyse des personnages principaux dans les romans d'Ananda Devi a la lumière du modèle théorique de l'effet-personnage de Vincent Jouve

Abstract

Przedmiotem rozprawy doktorskiej jest analiza i próba klasyfikacji głównych postaci w powieściach maurytyjskiej pisarki Anandy Devi. Jako model teoretyczny posłużył opracowany przez Vincenta Jouve’a schemat odbioru postaci literackiej przez czytelnika, który jest zaliczany do badań postaci literackiej w ujęciu semio-pragmatycznym. We wstępie wskazano cele badawcze pracy, przedstawiono karierę literacką Anandy Devi oraz uzasadniono wybór modelu teoretycznego. W pierwszym rozdziale została przedstawiona historia Mauritiusa, ze zwróceniem szczególnej uwagi na podział populacji wyspy na różne grupy etniczne, jej wielojęzyczność i wielokulturowość, jak i problemy społeczne młodego państwa, wynikające częściowo z przeszłości kolonialnej. Biorąc pod uwagę, że pisarka w dziesięciu na dwanaście opublikowanych powieści wybrała swoją rodzimą wyspę jako miejsce akcji, a bohaterowie jej powieści są Indo-Maurtyjczykami i Kreolami, przedstawianie historii wyspy i zwrócenie uwagi na jej specyfikę wydaje się być uzasadnione. W drugim rozdziale przedstawiono historię literatury maurytyjskiej w języku francuskim, która stanowi interesującą odmianę literatury frankofońskiej, mało na razie znanej na świecie. W rozdziale tym zamieszczono również krótkie omówienie literatury maurytyjskiej w językach angielskim, kreolskim jak i w innych językach orientalnych. Trzeci rozdział poświęcony został omówieniu poetyki Anandy Devi, która jest jedną z najważniejszych współczesnych pisarek maurytyjskich, jej twórczość literacka może być analizowana zarówno w świetle teorii badań postkolonialnych, jak i feministycznych. W rozdziale czwartym zamieszczono historię badań nad postacią literacką poczynając od prac formalistów rosyjskich. Przedstawione różne modele teoretyczne opracowane do analizy postaci literackiej, takie jak: model semiotyczny R. Barthesa i A. J. Greimasa, model semiologiczny Ph. Hamona i model semio-pragmatyczny opracowany między innymi przez U. Eco, M. Picarda i V. Jouve’a. Model teoretyczny Vincenta Jouve’a -„l’effet-personnage” w powieści, który pozwala na dokonanie szczegółowej analizy odbioru postaci literackiej przez czytelnika, został omówiony w rozdziale piątym. Pierwszym elementem analizy jest sposób postrzegania postaci przez czytelnika - „la perception”, następnie odbiór postaci - „la réception” i „l’implication” czyli badanie strategii głównie narracyjnych, dzięki którym pisarz wywiera pożądany wpływ na czytelnika. Odbiór postaci literackiej (la „réception”) został podzielony na trzy poziomy lektury. Pierwszym poziomem odbioru jest „l’effet-personnel”, w którym wyróżniono dwa różne typy czytelnika. Jeden z nich nazwany „le lectant jouant” dokonuje analizy postaci wpisanej w projekt narracyjny utworu natomiast drugi - „le lectant interprétant” ocenia ją w ramach projektu semantycznego. Następnym poziomem lektury jest „l’effet-personne” i czytelnik nazwany „le lisant”, który postrzega postać literacką jako istotę żywą, istniejącą w rzeczywistości. Trzeci poziom lektury stanowi „l’effet-prétexte” i czytelnik nazwany „le lu”, który podświadomie identyfikuje się z postacią literacką i przeżywa dzięki niej sytuacje zabronione lub źle postrzegane przez społeczeństwo. W rozdziale szóstym zaproponowano podział powieści Anandy Devi na trzy cykle powieściowe. Pierwszy cykl stanowią powieści indo-maurytyjskie: Le Voile de Draupadi, L’Arbre fouet, Moi, l’interdite, Pagli, Indian tango i Le sari vert. Na drugi cykl składają się powieści kreolskie: Soupir i La vie de Joséphin le fou, stanowiące pierwszą wyróżnioną podgrupę. Rue la Poudrière i Ève de ses décombres należą do drugiej podgrupy wyodrębnionej w ramach tego cyklu. Ostatni cykl powieści to powieści o charakterze uniwersalnym: Jours vivants i Manger l’autre, w których pisarka nie skupia się już na problematyce Mauritiusa, ale wykazuje zainteresowanie tematyką bardziej uniwersalną. W centrum jej zainteresowań znajduje się jednak nieodmiennie kobieta i osoby wykluczone z powodu odmienności, wieku, ubóstwa, żyjące na marginesie społeczeństwa. W siódmym rozdziale zawarto szczegółowe analizy głównych postaci powieści Anandy Devi przeprowadzone zgodnie z modelem teoretycznym V. Jouve’a. Wybrana metoda badawcza umożliwiła ustalenie sposobu konstrukcji postaci, ich wpisania w projekt literacki pisarki maurytyjskiej, jak i pozwoliła na wykazanie ich podobieństw i ewolucji. Powieści Anandy Devi charakteryzuje oryginalna nielinearna forma, poetycki język (dotyczy to szczególnie powieści Pagli). Analiza głównych postaci powieści Anandy Devi wykazała, że pisarka tworzy bohaterów swoich powieści opierając się na podobnym schemacie. Większość postaci przedstawiona jest fragmentarycznie, co szczególnie widoczne jest w przypadku ostatniej powieści pisarki, w której anonimowa główna bohaterka mieszka w nieznanym, nienazwanym miejscu. Imiona i nazwiska bohaterów, szczególnie z cyklu indo-maurytyjskiego, mające swe źródła w sanskrycie, są symboliczne. W dziesięciu powieściach główni bohaterowie pełnią jednocześnie funkcję narratorów. Jedynie w dwóch na dwanaście powieści, główne postacie są mężczyznami przedstawionymi w bardzo niekorzystnym świetle. Możliwe jest dostrzeżenie podobieństw i relacji między niektórymi bohaterami. W przypadku Mouny z Moi, l’interdite i Joséphina z La vie de Joséphin le fou czytelnik odnosi wrażenie, że czyta podobną historię opowiedzianą z męskiego i kobiecego punktu widzenia. Ève, główna bohaterka Ève de ses décombres, może być uznana za dojrzałą wersję Paule z Rue la Poudrière. Wraz z kolejnymi powieściami Anandy Devi jej główne bohaterki stają się bardziej pewne siebie, nie są już jedynie ofiarami, broniąc się, same wymierzają sprawiedliwość. Przyroda, życie na łonie natury i zgodne z jej rytmem, bliskość morza to elementy bardzo ważne w świecie fikcji Anandy Devi. W aneksie poprzedzającym bibliografię zamieszczono streszczenia powieści autorki maurytyjskiej, stanowiących korpus rozprawy doktorskiej.