| Abstrakt: | Praca jest próbą ukazania językowego obrazu świata wartości uczniów klas trzecich, czwartych i szóstych szkoły podstawowej. Układ wartości, ich hierarchia, sposób wartościowania zależą od wielu czynników i różnie się układają, podlegając wielu determinantom. Pod tym kątem przeprowadzono już wiele badań, przebadano wiele grup społecznych zróżnicowanych wiekowo (por. badania Ryszarda Jedlińskiego, Urszuli Kopeć i Ewy Ogrodzkiej-Mazur). Przebadano wartości w języku, wartości w języku młodzieży licealnej i piętnastolatków (por. badania Jadwigi Puzyniny, Urszuli Kopeć i Ryszarda Jedlińskiego).
Niniejsza rozprawa ma na celu ukazanie językowego obrazu świata wartości uczniów młodszych – liczących od 9 do 13 lat, wyłonionego na podstawie przebadania w badaniach zasadniczych 300 respondentów. W pracy podjęto zatem próbę wypełnienia istniejącej luki, a także w ramach analiz i interpretacji danych odpowiedzenia na pytanie o ewentualny wpływ (lub jego brak) przemian cywilizacyjno-kulturowych na sposób językowego wyrażania wartości przez uczniów – głównie na kształtowanie się dziecięcej hierarchii wartości i procesu wartościowania.
Przyjmując za badaczami (np. za Ryszardem Jedlińskim, Urszulą Kopeć), że fragment językowego obrazu świata jest możliwy do zrekonstruowania na podstawie analizy danych językowych zawartych w wypowiedziach dzieci, opracowano kwestionariusz ankiety zawierający siedem poleceń. Jednym z celów przyświecających jego konstruowaniu było odtworzenie hierarchii wartości uznawanych przez uczniów za najważniejsze, a następnie skonfrontowanie jej z cenionymi przez uczniów grupami pojęć aksjologicznych. W ramach prowadzonych badań ujawniono w jaki sposób język badanych konceptualizuje poszczególne pojęcia aksjologiczne i ukazano dziecięcą definicję kognitywną wybranych nazw wartości. Zbadano także uczniowską znajomość krótkich tekstów odnoszących się do tematyki aksjologicznej oraz sprawdzono czy i jak respondenci rozumieją wybrane przysłowia i związki frazeologiczne traktujące o wartościach. Istotnym elementem badań było ujawnienie hierarchii cnót wyłaniającej się z dziecięcych wypowiedzi niewerbalnych (rysunków).
We wszystkich interpretacjach brano pod uwagę trzy determinanty: wiek (9-, 10- i 12-latkowie), płeć oraz środowisko (duże miasto, osiedle wielkomiejskie, małe gminne miasteczko i wieś).
Praca składa się z trzech części: teoretycznej (dotyczącej zagadnienia językowego obrazu świata, wartości w ujęciu różnych dyscyplin naukowych, rozwoju kompetencji językowej dziecka i współczesnych przemian cywilizacyjno-kulturowych), metodologicznej (w której przedstawiono cel, zakres, przebieg prowadzonych badań i charakterystykę badanej próby oraz dokonano standaryzacji narzędzi badawczych) i badawczej (poświęconej analizie języka wartości dzieci). Pracę zamyka krótkie zakończenie (Podsumowanie) stanowiące konkluzję podjętych rozważań.
Analiza i interpretacja pozyskanych danych ukazała system aksjologiczny badanej grupy docelowej, co jest istotne z punktu widzenia dydaktyki wartości. Wnioski płynące z badań mogą posłużyć twórcom programów i podręczników szkolnych, nauczycielom języka polskiego, wychowawcom, pedagogom, a także logopedom. |