Abstract: | W ostatnim czasie ożyły badania nad dziejami Europy Środkowej w IX i X
wieku, w jej naddunajskiej strefie. Ożywienie to tylko do pewnego stopnia należy
wiązać z okrągłymi rocznicami powstawania niektórych tutejszych państw
(Austria, Węgry), daleko częściej bowiem studia te, mające bardzo starą tradycję3 są prowadzone w związku z określonymi zainteresowaniami poszczególnych
badaczy. W tym między innymi kontekście należy spojrzeć również
na ostatnie monografie polskich badaczy poświęcone dziejom niektórych
państw tego regionu we wczesnym średniowieczu, a mianowicie Państwa
Wielkomorawskiego oraz Węgier. Autorem pracy poświęconej dziejom
politycznym i społeczno-gospodarczym pierwszego z państw jest K. Polek,
a piszący te słowa skupił swoją uwagę na początkach państwa węgierskiego.
Losy obu wymienionych państw były na przełomie IX i X wieku dość ściśle
złączone. Uważa się powszechnie, że Państwo Wielkomorawskie zostało
zniszczone przez Węgrów, którzy najpierw osiedlili się w jego obrębie, a następnie,
po nieprawnym — w rozumieniu ówczesnego „prawa międzynarodowego”
— opanowaniu Niziny Panońskiej, którą odebrali Państwu Wschodniofrankijskiemu
(pogląd ten — jak wykazałem — jest całkowicie błędny), zwrócili
się przeciw swym niedawnym dobroczyńcom, Wielkiej Morawie. W konsekwencji
działań wojennych, po początkowych sukcesach Morawian, Węgrzy
odnieśli nad wojskami wielkomorawskimi ostateczne zwycięstwo i w roku 902
(jak przypuszczają na ogół badacze węgierscy) lub 906 (jak przyjmują niektórzy
badacze czescy i słowaccy) Państwo Wielkomorawskie przestało istnieć.
Od tych poglądów odbiega stanowisko L. Havlika, który przyjął, że
ostateczny upadek tego państwa miał miejsce na przełomie lat dwudziestych X wieku, opinia ta — dodajmy — spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem
części innych uczonych. Różnica między poglądami formułowanymi przez
L. Havlika a stanowiskiem zajmowanym w omawianej kwestii przez pozostałych
autorów sprowadza się więc w istocie do kwestii chronologicznych, nie dotyczy
natomiast samej genezy załamania się politycznego Wielkiej Morawy, a w konsekwencji
jej definitywnego upadku.
Wspomniana dyskusja, jakkolwiek bez wątpienia bardzo ważna, zepchnęła
nieco w cień pytanie o sytuację zewnętrzną Wielkiej Morawy bezpośrednio przed
osiedleniem się tutaj Węgrów, a więc w ostatnich latach życia Świętopełka, toteż
nad tym problemem zamierzamy się pochylić |