Szachy Bachelarda czyli gra o oddech teoretyczny pedagogiki jako metahumanistyki (wokół "Historii autorytetu wobec kultury i edukacji" Lecha Witkowskiego)

Abstract

Tekst stanowi podwójną grę dotyczącą fenomenu autorytetu z twórczością Lecha Witkowskiego. „Grę”, choćby dlatego, że podjęte zamierzenie jest ryzykowane z racji rozległości horyzontu kontekstów i osiąganej przez autora głębi penetracji analizowanych zagadnień – trudno tu poważyć się o całościowe ujęcie, zaś streszczanie stałoby się niechybnie kompromitacją. „Podwójna” jest stawka tej gry: z jednej strony chodzi o próbę obrysowania jakiegoś klucza do twórczości Lecha Witkowskiego, z drugiej o oddech teoretyczny dla samej pedagogiki. Tytułowe szachy Bachelarda wywodzą się z komentarza sformułowanego przez Michela Foucaulta w 1972 roku: Gaston Bachelard miałby w swoich rozważaniach realizować strategię, w której nawet najmniejszy zapomniany, trzeciorzędny tekst kultury, może szachować wielkie jej filary, podobnie jak zwykły pion może pokonać króla (jeśli gracz jest wytrawny!). W Historiach autorytetu – książce stanowiącej pre-tekst dla niniejszych rozważań – Witkowski realizuje podobną strategię, w efekcie przydając płytkiemu oddechowi teorii pedagogicznej większej głębi i szerokości. Diabeł jednak tkwi w szczegółach i o te „szczegóły”, zatem niuanse skali i taktyk wysiłków podjętych przez Witkowskiego, warto pytać. O tym jest ten tekst.