Asertywność i poczucie kontroli a wczesna inicjacja seksualna uczniów

Abstract

Pojęcie inicjacji seksualnej oznacza „zapoczątkowanie życia płciowego, zgodę na fizyczną bliskość z drugim człowiekiem, posuniętą aż do największej intymności. Inicjacja seksualna to także swoiste wtajemniczenie, wkroczenie w świat doznań i przeżyć zarezerwowanych dla ludzi dojrzałych” (Beisert , 1991, s. 166). Pierwsze doświadczenia seksualne młodych ludzi oraz towarzyszące im okoliczności, rozpatrywane w szerszym kontekście ich sytuacji życiowej, stanowią ważny aspekt badań nad zdrowiem psychicznym i fizycznym dzieci i młodzieży. Pierwszy stosunek płciowy ma na ogół istotne znaczenie dla zachowań w zawieranych później związkach partnerskich i rozwoju seksualności człowieka, stanowiącej ważny składnik intymnych relacji uczuciowych. Zbyt wczesne podjęcie aktywności seksualnej, bez zbudowania odpowiedniej więzi między partnerami, opartej na bliskości emocjonalnej, wzajemnym zrozumieniu i odpowiedzialnej decyzji obu zaangażowanych osób może negatywnie wpływać na określanie i podejmowanie się ról związanych z płcią, komplikować plany na przyszłość oraz życie uczuciowe i seksualne w związkach intymnych, a w rezultacie zaciążyć na całokształcie rozwoju człowieka, szczególnie zaś na jego dojrzałości uczuciowej i poczuciu własnej wartości. Przedwczesną inicjację seksualną zalicza się do „zachowań ryzykownych” i podobnie jak picie alkoholu, zażywanie narkotyków czy palenie papierosów jest ona traktowana jako zagrożenie szeroko pojmowanego zdrowia. Negatywne konsekwencje „pierwszego razu” łączą się z pewnymi okolicznościami, jakie mu towarzyszą, np. kiedy pierwszy stosunek stanowi przypadkowy wynik nastroju chwili (a taka sama przypadkowość wyboru dotyczy partnerów stosunku), kiedy odbywa się w pośpiechu, bez zabezpieczenia antykoncepcyjnego lub w nieodpowiedniej scenerii. Inne niekorzystnie rokujące dla dalszego rozwoju psychoseksualnego sytuacje inicjacji to uleganie szantażowi emocjonalnemu partnera, który wymusza „dowód uczuć” partnerki (por. Izdebski , 1992; Imieliński , 1986), oraz podejmowanie współżycia pod presją obyczajów lansowanych w grupie rówieśniczej, pod hasłem „wszyscy tak robią” . Byłoby zatem dobrze, gdyby młodzi ludzie przed rozpoczęciem życia seksualnego osiągnęli taki stopień dojrzałości, który pozwoliłby im skutecznie przeciwstawić się naciskom otoczenia i podejmować tak ważną decyzję w zgodzie z własnymi uczuciami, systemem wartości i racjonalnymi przesłankami, pozwalającymi odpowiedzialnie przyjąć konsekwencje dorosłości w tym obszarze życia. Dane z badań nad inicjacją seksualną młodzieży wskazują, że ważnymi zasobami w odpowiednim regulowaniu rozpoczęcia aktywności seksualnej są dobre relacje rodzinne, należą do nich: partnerskie stosunki między rodzicami, otwartość w komunikacji między rodzicami i dziećmi, ciepła atmosfera domowa, przyjazne kontakty z rodzeństwem. Zauważono również związki między wiekiem inicjacji dziewcząt i chłopców a wykształceniem rodziców (głównie matek), warunkami materialnymi rodziny i miejscem jej zamieszkania ( Izdebski , 1992; Izdebski , Ostrowska , 2003; Szocińska, 2005). Można zatem wnioskować, że dobre wzory życia rodzinnego, poczucie przynależności i oparcia w rodzinie sprzyjają kształtowaniu poczucia własnej wartości, dają podstawy do rozwoju konstruktywnych zachowań w relacjach interpersonalnych, ułatwiają dokonanie odpowiednich wyborów partnerów i podejmowanie decyzji dotyczących życia seksualnego. Oprócz zmiennych życia rodzinnego, istotnych w podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu życia seksualnego, ważne jest określenie znaczenia innych zasobów osobistych młodzieży, wyjaśniających mniejszą lub większą podatność na wpływy otoczenia, modę, które w tym wieku stanowią stosunkowo częste motywy inicjacji seksualnej. W prezentowanym artykule przyjęto, że podatność na wpływy otoczenia odgrywa znaczącą rolę we wczesnej inicjacji seksualnej. Umiejętność zatem asertywnego zachowania się oraz poczucie umiejscowienia kontroli uznano za zmienne modyfikujące uleganie wpływom otoczenia, a także wyjaśniające podejmowanie lub niepodejmowanie życia seksualnego przez badaną młodzież.