Rozumienie choroby przez dzieci w wieku szkolnym - badania pilotażowe

Abstract

Z pewnością trudno byłoby znaleźć człowieka, który w swoim życiu nie doświadczył choć krótkotrwałego pogorszenia kondycji zdrowotnej. Z perspektywy biologii choroba oznacza zaburzenie funkcjonowania organizmu, wynikające z osłabienia jego struktury lub ataku drobnoustrojów, z perspektywy zaś psychologii mówi się o chorobie jako o zachwianiu dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego. Dzieci mają subiektywną wiedzę na temat choroby czy zdrowia. Subiektywizm ten wynika z ogromnej liczby niepowtarzalnych doświadczeń każdego dziecka. Subiektywne koncepcje zdrowia i choroby stanowią indywidualną poznawczą reprezentację na temat zdrowia i choroby. W literaturze przedmiotu często podkreślany jest fakt korespondowania subiektywnych koncepcji zdrowia i choroby z teoretycznymi modelami zdrowia. Część osób utożsamia bowiem zdrowie z brakiem choroby i odwrotnie, gdyż nie widzi możliwości własnej ingerencji w te stany, co odpowiada treściowo modelowi biomedycznemu. Pozostali traktują zdrowie jako cenny potencjał oraz jako stan harmonii, który można aktywnie chronić lub do którego można aktywnie dążyć. Ten rodzaj potocznej wiedzy zgadza się z holistyczno-funkcjonalnym modelem zdrowia, według którego zdrowie i choroba pozostają w stanie dynamicznej równowagi, a człowiek może w sposób odpowiedzialny i racjonalny kształtować ten proces. Doświadczenia związane z chorobą — te bezpośrednie, gdy dziecko samo choruje lub gdy choruje ktoś z bliskich mu osób, oraz pośrednie, np. przekazy rówieśników, przekazy medialne, film, literatura itd. — układają się w złożony treściowo obraz, koncepcję, wyobrażenie choroby. Sposób, w jaki dziecko rozumie chorobę oraz porządkuje i aktualizuje doświadczenia w tym względzie, determinowany jest przez możliwości poznawcze dziecka na danym etapie jego rozwoju. Rozwój poznawczy dzieci w wieku szkolnym odpowiada, według Jeana Piageta, stadium operacji konkretnych. Osiągnięcia związane z tym okresem rozwoju dziecka pozwalają na budowanie koncepcji dotyczących otaczającego świata, w tym również koncepcji zdrowia i choroby. I tak, decentracja, czyli branie pod uwagę wszystkich widocznych cech czy aspektów rzeczy i zjawisk, czyni myślenie dziecka coraz bardziej logicznym i spójnym. Odwracalność operacji umysłowych sprawia, że dziecko potrafi rozpoznawać i różnicować skutki zachowań zarówno własnych, jak i innych dzieci oraz osób dorosłych. Kształtowanie się intelektualnej autonomii wyznacza kierunek własnych dociekań; dziecko polega na swych przemyśleniach i spostrzeżeniach, nie przyjmuje bezkrytycznie opinii innych, ale ocenia je i porównuje z tym, co już wie, by wyciągnąć własne wnioski. Z kolei dostrzeżenie transformacji zjawisk pozwala dziecku lepiej zrozumieć związki między kolejnymi fazami przekształceń i zmian. W odniesieniu do obszaru zdrowia wydaje się, że dziecko już dobrze pojmuje znaczenie nawet niewielkich zmian samopoczucia oraz zmian w wyglądzie czy zachowaniu, które wiążą się np. z zapadaniem na określone schorzenia, z procesem odzyskiwania pełni sił witalnych itd. Wreszcie efektem stopniowego uwalniania się od egocentryzmu jest między innymi zastanawianie się nad różnymi cechami ludzi i ich zachowaniem, uwzględnianie poglądów innych niż własne oraz przyjmowanie perspektywy innego człowieka. Dzieci w wieku szkolnym osiągają możliwości poznawcze, które sprzyjają konstruowaniu koncepcji dotyczących wielorakich elementów otaczającej je rzeczywistości. A zatem pojmowanie zdrowia i choroby, jako zjawisk wprawdzie nienamacalnych, ale przejawiających się na różne konkretne sposoby, powinno znaleźć swój wyraz w dziecięcych opisach konkretnych zachowań, emocji czy symptomów, towarzyszących człowiekowi w sytuacji choroby.