Traktatowo i polemicznie - Witold Wirpsza wobec Czesława Miłosza

Abstract

Artykuł śledzi fenomen recepcji Traktatu moralnego (1948) Czesława Miłosza. Popularność tekstu, w ocenie autora szkicu, nie idzie w parze z jego zrozumieniem. Od pierwszych chwil obecności dzieła w świadomości literackiej dominowało domniemanie oczywistości jego przesłania, a miejsce interpretacji zajmowało cytowanie fragmentów poematu. Na tle omawianych świadectw recepcji najbardziej oryginalnym przykładem poważnego zainteresowania się poematem Miłosza pozostaje Traktat polemiczny Witolda Wirpszy. Opublikowany wpierw w „Twórczości” w maju 1949 roku, niemal dokładnie w rok po ogłoszeniu Traktatu Miłosza, a następnie przedrukowywany w zbiorze pt. Polemiki i pieśni w roku 1951, a także w Poematach i wierszach wybranych z roku 1956. Trzy wymienione edycje wraz z kilkoma recenzjami prasowymi z tomu Wirpszy stanowiły swoisty wehikuł dla nieobecnego tekstu Miłosza i spełniły rolę zastępczej recepcji Traktatu moralnego. A jednak po latach gest Wirpszy oceniany jest bardzo surowo. Tymczasem, jak demonstruje szkic, na tle wielu komentarzy, dopowiedzeń i użyć Traktatu moralnego poetycka polemika Wirpszy, choć osadzona w socrealistycznym pejzażu, jako jedyna respektuje poetycki wymiar Miłoszowego dzieła. Interpretacja poematu przedstawiona wierszem demonstruje w postaci skondensowanej zagadkowość tekstu Miłosza i pozwala przez to zrozumieć także późniejsze niepowodzenia krytyczne z odczytywaniem sensów poematu Miłosza.