"Ours" and "outsiders" as categories of the description of social world

Abstract

Podział na “swoich” i “obcych” jest jednym z podstawowych kryteriów podziałów społecznych, właściwych nie tylko rzeczywistości makrostrukturalnej, ale sięgających również głęboko w struktury mentalności jednostkowej sterującej procesami życia codziennego. W obrębie społeczności “swoich” umacniają się: więź, integracja, spójność i solidarność zogniskowane wokół wspólnoty symboli, wartości, norm i wypływających z nich wzorów zachowań. Złożone i różnorodne systemy sankcji upowszechniają konformizm zachowań, a “strach” przed “wstydem” wywołanym odmiennością, innością wzmacnia przekonanie o oczywistości i naturalności grupowej definicji normalności oraz daje poczucie bezpieczeństwa wynikającego ze wspólnego zaspokajania potrzeby afiliacji społecznej. Do społeczno-kulturowej specyfiki Górnego Śląska można zaliczyć trwałą obecność grup społecznych, między którymi stosunki układają się nie tylko na zasadzie wspólnoty, ale i rozdzielności wartości. Ważne znaczenie w sposobach postrzegania i opisu społecznego świata odgrywają kryteria identyfikacji etnicznej i regionalnej, uwikłane w szerszy kontekst polityczny, religijny, gospodarczy i kulturowy. Artykuł podejmuje próbę rekonstrukcji, na podstawie badań empirycznych, współcześnie występujących podziałów społecznych, modelowanych własnościami kulturowymi różnych grup społecznych mieszkańców regionu. W konstruowanych obrazach rzeczywistości społecznej, w których wyraźnie zostały odnotowane podziały na “swoich” i “obcych”, wyodrębniono cztery struktury znaczeniowe: 1) postrzeganie różnic etnicznych, 2) definicje międzygrupowych stosunków społecznych, 3) treści tworzące kompleks kulturowo-cywilizacyjny, 4) globalne ujmowanie regionu jako przedmiotu ocen wraz z postawami wobec środowiska zamieszkania. We wszystkich wyodrębnionych strukturach dominują waloryzacje negatywne, najsilniej obecne w treściach ocen tworzących kompleks kulturowo-cywilizacyjny. On też jest, jak można sądzić, głównym obszarem narastania uprzedzeń i ujawniania się odrębności oraz obcości w stosunkach między grupami o różnych identyfikacjach etnicznych i regionalnych.