The Evolutionary Subject : Science Fiction from the Perspective of Darwinian Literary Studies

Abstract

Celem rozprawy jest analiza fantastyki naukowej z perspektywy literaturoznawstwa darwinistycznego w celu ustalenia jakie mechanizmy stoją za fabularnymi i narracyjnymi schematami poetyki fantastycznonaukowej; zbadania, czy możliwe jest aby fantastyka naukowa pełniła funkcję adaptacyjną, oraz, pośrednio, zbadanie użyteczności literaturoznawstwa darwinistycznego jako narzędzia analizy teoretycznej. Rozdział pierwszy stanowi przegląd dotychczasowych badań skupiających się na wpływie uwarunkowań genetycznych i adaptacyjnych na formy i sposoby ludzkich zachowań kulturowych oraz przybliża pojęcie konsiliencji wprowadzone przez Edwarda O. Wilsona a stanowiące intelektualną podstawę do rozwoju ewolucyjnie zorientowanych badań literackich. Rozdział drugi przybliża cele i metodologię literaturoznawstwa darwinistycznego, w dużej mierze wyrastającego z opozycji wobec dominujących obecnie w Teorii trendów poststrukturalistycznych. Odrzucenie centralnych dla postrukturalizmu założeń, pozwala na paradygmatyczną reorientację badań literackich, co z kolei otwiera drogę do analizy aktywności artystycznej, w tym także literackiej, w relacji do biologicznie motywowanych potrzeb adaptacyjnych. Rozdział stanowi próbę wykazania, że fantastyka naukowa, poprzez swoją koncentrację na eksperymentach poznawczych, myślowych i intelektualnych skupionych na interakcji z nowym, odmiennym i niezwykłym, stanowi ważny element w procesie zdobywania niezbędnej wiedzy o świecie, niemożliwej do zdobycia inaczej niż poprzez kontakt z fikcyjnymi fabułami. Rozdziały trzeci i czwarty podejmują analizę schematów narracyjnych obecnych w fantastyce naukowej. Pierwszy z nich skupia się na heterotopijnym, a więc odmiennym i alternatywnym charakterze przestrzeni obecnych w fantastyce naukowej. Odmienność ta sprawia, że przestrzenie fantastyki zawsze są nieprzewidywalne, potencjalnie groźne i obiecujące równocześnie. Taki charakter przestrzeni lub krajobrazu, jak pokazują badania z zakresu psychologii ewolucyjnej, jest dla człowieka najatrakcyjniejszy, co w przypadku fantastyki naukowej zapewnia, że jej treść będzie dla czytelnika interesująca. To uchwycenie i zapewnienie uwagi stanowi zachętę do intelektualnej eksploracji, a ta może odgrywać rolę adaptacyjną. Rozdział czwarty pokazuje, że elementem kluczowym dla przedstawienia fantastycznonaukowego uniezwyklenia poznawczego (cognitive estrangement) jest obecność obrzydzenia. Paradoksalny charakter tego uczucia, wzbudzającego równocześnie odrzucenie i fascynację, domagającego się natychmiastowej uwagi i reakcji, gwarantuje zainteresowanie czytelnika elementem odmienności i, ponownie, otwiera go na szeroką gamę interakcji poznawczych. Przedstawione analizy pozwalają odpowiedzieć na postawione w rozprawie pytania dotyczące schematyczności fantastyki naukowej, jej potencjalnych funkcji poznawczo-adaptacyjnych oraz pokazują użyteczność literaturoznawstwa darwinistycznego.