Dimensions of Silesian identity

Abstract

Książka stanowi świadectwo wieloletnich badań socjologicznych autorów nad Górnym Śląskiem, bardzo ważnym regionem Polski. Specyfika tego regionu - od dawna przyciągająca zainteresowanie socjologów (by wspomnieć badania ks. Emila Szramka czy późniejsze, w okresie międzywojennym, badania Józefa Chałasińskiego) - stała się bardzo aktualnym tematem po 1980 roku, kiedy to w warunkach demokracji i wolności wypowiedzi zaistniała możliwość wyrażania tożsamości przez zbiorowość regionalną. Zamieszczone w tej książce teksty powstały w latach 1998-2006. Część z nich była wcześniej publikowana, jednak większość ukazuje się drukiem po raz pierwszy, choć materiał empiryczny, do którego opracowanie się odwołuje, był zebrany wcześniej, niekiedy nawet przed 1989 rokiem. Decydując się na włączenie do tomu tekstów, które powstawały w różnych okresach, autorzy chcieli pokazać, jak wraz z transformacją Górnego Śląska zmieniał się ich sposób podejścia i rozumienia badanych problemów. Zebrane w tomie teksty mają różny charakter - od swobodnej, eseistycznej wypowiedzi na dany temat do bardziej konwencjonalnej formy socjologicznego sprawozdania z badań empirycznych. Zawsze jednak są one świadectwem zaangażowania badawczego mającego na celu zrozumienie fenomenu społecznego tego szczególnego regionu. Książka, z jednej strony, oddaje pewne następstwo projektów badawczych, pokazuje jak z jednego badania wynikały problemy do następnych badań, z drugiej jednak strony została tak ułożona, by skupiała teksty poświęcone problemom mało od siebie odległym. Początkowe rozdziały zawierają próbę socjologicznego opisu procesu odradzania się, a później, już w nowych warunkach, tworzenia się treści tożsamości regionalnej - śląskiej. Proces ten był bardzo skomplikowany, tak jak skomplikowane były losy polityczne tego regionu oraz losy życiowe mieszkańców tej ziemi, wśród których byli zarówno rodowici Ślązacy, jak i przybysze z innych stron kraju. Autorzy wskazują nie tylko treści tożsamości, ale szczególnie związaną z ich pojawianiem się dynamikę społeczną. Proces tworzenia się nowoczesnej tożsamości regionalnej nie jest bowiem jeszcze na Górnym Śląsku zakończony. Przeprowadzano więc badania tych zjawisk in statu nascendi. Kolejny rozdział poświęcony jest tworzeniu się reprezentacji politycznej w regionie. Przede wszystkim starano się wskazać, do jakiego stopnia uwarunkowania polityczne określały - i nadal zresztą określają - relacje polityczne między polityczną tożsamością regionu a polityką całego kraju. Następny tekst dotyczy roli mediów regionalnych, uczestniczących w tworzeniu tożsamości regionalnej. Ich rola w tym procesie nie tylko uzasadniona była specyfiką samego regionu, ale wynikała również z faktu, iż przez kilka dziesięcioleci XX wieku województwo śląskie (poprzednio katowickie), a faktycznie miasto Katowice było drugim po Warszawie ośrodkiem medialnym w kraju. Tutaj, biorąc pod uwagę liczbę odbiorców mediów w regionie, media stanowiły realną siłę społeczną. Bez analizy znaczenia mediów regionalnych trudno byłoby opisać dynamikę odtwarzania i tworzenia się pewnych elementów tożsamości regionalnej. Autorzy zajęli się również rolą kobiet w polityce - nie tyle z ilościowego punktu widzenia, ile jako symbol i wskaźnik roli kobiet w przemianach prowadzących od tradycyjnego modelu rodziny śląskiej, zgodnie z którym kobieta nigdy nie pracowała zawodowo i w życiu publicznym odgrywała rolę znikomą po nowe rozwiązania, uwzględniające aktywność publiczną kobiet. Dwa kolejne teksty dotyczą sprawy kluczowej - restrukturyzacji gospodarki, w tym przede wszystkim górnictwa, najsilniejszej na Górnym Śląsku gałęzi przemysłu, będącego także czynnikiem w istotny sposób współtworzącym całą organizację życia społecznego regionu. Szybka restrukturyzacja tej branży, likwidacja kopalń, bezrobocie górników, wzrost biedy w dzielnicach czy miastach górniczych - to elementy niezwykle ważne w całym procesie tworzenia się współczesnej tożsamości regionu. Książkę kończy rozdział inicjujący debatę - zarówno społeczną jak i polityczną - nad przyszłością Górnego Śląska. Tekst ten - zawierający przegląd stanowisk i opinii niektórych elit politycznych w regionie - pozwala, przynajmniej w dużym przybliżeniu, spojrzeć na to, w jakim kierunku będzie zmierzał proces tworzenia się nowoczesnej tożsamości regionalnej.