Organizacja pracy oświatowej Towarzystwa Czytelń Ludowych w województwie śląskim w latach 1922-1939

Abstract

Jedną z organizacji prowadzących aktywnie działalność oświa-tową wśród dzieci, młodzieży i dorosłych w okresie dwudziestolecia międzywojennego było Towarzystwo Czytelń Ludowych (TCL), utwo-rzone w 1880 r. po to, by w sytuacji wszechobecnych akcji antypolskich walczyć o polskość i odrębność narodową. W XIX w. na ziemiach polskich powstawały różne towarzystwa i organizacje, które starały się podnosić poziom społeczno-gospodarczy oraz oświatowy społeczeństwa. Zajmowały się także w dużym stopniu edukacyjnym awansem Polaków, realizowanym poprzez upowszechnia-nie czytelnictwa książek i czasopism. Niepoślednią rolę w procesie organizacji powszechnego czytelnictwa odgrywało właśnie od XIX w. TCL. Wtedy to ziemie zaboru pruskiego stały się z jednej strony areną aktywizacji polskiego ruchu narodowego, z drugiej – nasilonej akcji germanizacyjnej, wyrażającej się stałym ograniczeniem swobód politycznych, społecznych i kulturalnych Polaków. Paradoksalnie, te antypolskie działania spowodowały dalsze pobudzanie dążeń narodo-wych rodzimej ludności. Przedmiotem opracowania jest działalność TCL w województwie śląskim w latach 1922-1939 [podobną tematykę poruszono także w publikacji 8], a także analiza dokumentów w postaci kolejnych statu-tów Towarzystwa, które pozwalają lepiej zrozumieć i poznać podstawy oraz motywy działania tego ruchu [15, s. 249-252]. Należy jednak przypomnieć funkcjonowanie organizacji od momentu ukonstytuowania się TCL w Poznaniu w 1880 r. i prześledzić pracę aż do wybuchu II wojny światowej, która w zasadzie zakończyła działalność Towarzystwa, choć faktycznie istniało ono do sierpnia 1945 r. Omówienie akcji oświatowej TCL ograniczono do terenu województwa śląskiego po plebiscycie. Sporadycznie jednak, dla zobrazowania całokształtu zagadnienia, przywołana została praca TCL z innych obszarów Polski. Nie uwzględniono natomiast terenu Śląska Cieszyńskiego, ponie-waż na tym obszarze organizowaniem bibliotek, czytelń i działalnością kulturalno-oświatową zajmowała się Macierz Szkolna.