Abstrakt: | Artykuł dotyczy związków teologii Orygenesa i chrześcijańskich gnostyków, tak w zakresie
podobieństw jak i różnic. Wiadomo, że Orygenesa należał do polemistów antygnostyckich,
ale jednocześnie w niektórych rozwiązaniach problemów teologicznych zbliżał
się do poglądów chrześcijańskich gnostyków. Przedstawiono poglądy na to zagadnienie
takich badaczy myśli Orygenesa i gnostyków, jak H. Jonas, J. Danielou, R. Gögler,
G. Quispel i H. Strutwolf. W zakresie tematyki teologicznej, w której myśl Orygenesa
mogła się spotkać z myślą gnostycką, wyróżnia się zagadnienie stwórcy i zbawcy, ujęcie
„natury” (physis), zagadnienia chrystologiczne i eschatologiczne. Nowe teksty źródłowe,
oryginalne utwory chrześcijańskich gnostyków z koptyjskiej biblioteki z Nag Hammadi
umożliwiają na nowo przebadania tego zagadnienia. Chodzi o „Ewangelię prawdy”,
„Ewangelię Filipa”, „Wypowiedź o zmartwychwstaniu”, a przede wszystkim o „Tractatus
Tripartitus” z I kodeksu z Nag Hammadi. Wydawca tego tekstu, E. Thomassen, wyraźnie
dopuszcza związki teologii Orygenesa i gnostyków, i to w wymiarze wpływów Orygenesa
na poglądy chrześcijańskich gnostyków. Utwory chrześcijańskich gnostyków pozwalają
także na badanie „niedokończonych” wątków teologicznych w pismach Orygenesa i gnostyków,
wątków, które zostały przerwane w kościelnej tradycji przez polemikę antygnostycką,
która odrzucając en bloc wszystkie poglądy gnostyków, mogła także porzucić myśli,
które mogły się okazać twórcze w teologii w ogóle. Podobnie jak stało się z teologią
Orygenesa, której ślady zaginęly nie tylko przez zniszczenie niektórych jego pism, ale także
przez brak zrozumienia albo prymitywną polemikę z orygenizmem. |