Abstrakt: | Zdolność organizmu do reprodukcji jest gwarancją trwałości istnienia gatunku. Na skuteczność
propagacji mają wpływ przede wszystkim płodność osobnicza oraz żywotność potomstwa,
aż do osiągnięcia fazy reprodukcji. Rozwój roślinności na otwartych przestrzeniach
nieużytków poprzemysłowych jest ciągle procesem słabo poznanym. Warto więc przyjrzeć
się, jak kształtuje się zmienność przestrzenna wkraczającej na te tereny roślinności, a także
na ile warunki bytowania oraz cechy osobników znajdują odzwierciedlenie w ich organizacji
przestrzennej. Kompleksowe badanie zmienności przestrzennej roślin i uwzględnienie w badaniach
jednocześnie wielu zmiennych stało się możliwe ze względu na zaadaptowanie do
przestrzennej analizy zmienności danych metody geostatystycznej.
Celem badań była ocena właściwości populacji B. pendula rosnącej w warunkach zróżnicowanej
antropopresji z uwagi na: wybrane cechy life history (np.: parametry wielkości,
biomasy osobników, ocena płodności osobników), określenie kondycji osobników brzozy,
ocenę czynników abiotycznych i biotycznych odpowiedzialnych za rozmieszczenie siewek
w przestrzeni. Do badań wybrano brzozę brodawkowatą — gatunek siedliskotwórczy o szerokiej
skali ekologicznej, odporny na zanieczyszczenia środowiska. Badania prowadzone były
w latach 2005—2008 i 2009—2010 na 4 powierzchniach badawczych, różniących się stopniem
antropopresji. Doświadczenie podzielono na dwie części: terenową i laboratoryjną.
W części terenowej liczbę liści brzozy, ich powierzchnię oraz zawartość barwników asymilacyjnych
określono w czasie pełnego rozwoju liści. Cechy biometryczne kwiatostanów oraz
owocostanów brzozy oznaczono na początku i na końcu sezonu wegetacyjnego. W części laboratoryjnej
wykonano badanie żywotności pyłku oraz wartości siewnej nasion. Aby zbadać,
jak kształtuje się zmienność przestrzenna siewek brzozy brodawkowatej oraz jakie czynniki
wpływają na ich wzorce przestrzenne, wyznaczono 6 poletek badawczych w obrębie 2 kontrastujących
pod względem stopnia presji antropogenicznej powierzchni badawczych.
Analiza wyników badań poszczególnych elementów składających się na ostateczny efekt
reprodukcji wskazuje na ich ogromną plastyczność, przy czym reakcje rośliny na czynniki
niekorzystne, prowadzące do niskiej efektywności rozrodu, nie zawsze są zrozumiałe. Poznawanie
strategii życia i taktyki reprodukcyjnej populacji roślinnych umożliwia pełniejsze poznanie
czynników warunkujących przystosowanie populacji. Wyróżnienie jednego, dwóch czy trzech czynników będzie zawsze pewnym uproszczeniem. Nie można bowiem założyć, że jeden
z nich jest jedynym mechanizmem sterującym adaptacją; być może jest on czynnikiem
włączającym lub stymulującym inne mechanizmy.
Najczęściej spotykaną strukturą badanych siewek jest struktura skupiskowa. Na zwałach
inicjalnych czynnikiem najsilniej wpływającym na strukturę skupiskową jest wilgotność substratu
glebowego; w warunkach naturalnych pojaw i rekrutacja nowych osobników uzależnione
są od obecności luk w pokrywie roślinnej.
Stwierdzono wyraźny wpływ specyficznego siedliska pochodzenia antropogenicznego na
cechy parametrów biometrycznych siewek brzozy brodawkowatej. Cechy biometryczne brzozy
brodawkowatej różnią się od cech biometrycznych roślin występujących na glebach niezanieczyszczonych.
Wskazuje się na potrzebę dalszych badań, aby stwierdzić, czy cechy te są tylko
reakcją fenotypową, następującą w odpowiedzi na trudne i specyficzne warunki panujące
na hałdzie galmanowej, czy też doszło już do zmian genotypowych.
Wyniki prezentowanej pracy mogą stanowić nowe źródło wiedzy na temat sposobu
kształtowania się pokrywy roślinnej, która zasiedla zdegradowane tereny nieużytków poprzemysłowych.
Tylko rezultaty długoterminowych badań nad procesami zasiedlania przez poszczególne
gatunki zwałów poprzemysłowych mogą ułatwić prace planistyczne związane
z rekultywacją i zagospodarowaniem takich obiektów. |