Sociolinguistic and psycholinguistic aspects of foreign language classroom discourse

Abstract

Celem niniejszej pracy badawczej było określenie w jaki sposób wybrane psycho- oraz socjolingwistyczne czynniki wpływają na dyskurs klasowy rozumiany tutaj jako interakcja między uczniem i nauczycielem podczas lekcji języka obcego. Przeprowadzenie projektu miało również za zadanie wskazanie nauczycielom języków obcych biorących udział w badaniach obszarów zgodności i niezgodności w ocenie ich pracy i zachowania dokonanej przez nich samych, przez uczniów, jak również zewnętrznego obserwatora lekcji (autorkę pracy). Dane zebrane od wybranej grupy nauczycieli pozwoliły na określenie tych obszarów działalności dydaktycznej, w których uczący mają tendencję do przeceniania lub niedoceniania swoich możliwości i umiejętności. Projekt badawczy został zaprojektowany w sposób ułatwiający nauczycielom przeprowadzenie samodzielnej samo-oceny zawodowej, która jak można mieć nadzieję, stanie się przynajmniej dla części nauczycieli uczestniczących w projekcie regularną praktyką. Pierwszą fazę projektu stanowiło przeprowadzenie wśród nauczycieli języka angielskiego oraz ich uczniów badań kwestionariuszowych, celem których było stwierdzenie, czy - a jeśli tak, to do jakiego stopnia postrzeganie własnej pracy zawodowej w świetle różnych aspektów zachowania nauczyciela w klasie, a wpływających na nauczanie języka znajdowało swoje odbicie w spostrzeżeniach uczniów. Zadaniem obu stron uczestniczących w projekcie badawczym była ocena następujących aspektów pracy i zachowania nauczyciela kształtujących dyskurs w klasie językowej, a w konsekwencji wpływających na postępy ucznia: − osobowość nauczyciela − autorytet nauczyciela − styl nauczania i role przyjmowane w klasie − używane przez nauczyciela formy motywowania i zachęcania do pracy − umiejętność utrzymania dyscypliny w klasie − sposób oceniania pracy i postępów uczniów przez nauczyciela − niewerbalne aspekty komunikacji w klasie. W celu otrzymania jak najpełniejszego obrazu sposobu postrzegania wyżej wymienionych czynników wpływających na relacje w klasie językowej poproszono zarówno uczniów, jak i nauczycieli o udzielenie odpowiedzi na dodatkowe pytania stanowiące część pierwszą każdego z kwestionariuszy. Dotyczyły one odpowiednio: stosunku do języka angielskiego jako przedmiotu szkolnego oraz do nauczania języków obcych w szkole – w kwestionariuszu dla ucznia, a także autorefleksji dotyczącej własnego rozwoju zawodowego, mocnych i słabych stron w nauczaniu oraz stresu zawodowego – w kwestionariuszu dla nauczyciela. Drugą fazę badań stanowiło przeprowadzenie obserwacji lekcji prowadzonych przez 30 nauczycieli - uczestników projektu pod kątem odpowiedzi udzielonych przez nich samych oraz ich uczniów w części kwestionariuszowej. Zadaniem przeprowadzającego badania było zidentyfikowanie obszarów zgodności oraz rozbieżności pomiędzy opiniami uczniów oraz działaniami nauczyciela oraz samooceną nauczyciela a praktyką pedagogiczną. Trzecią fazę projektu stanowiło przeprowadzenie wywiadu z 30 nauczycielami, w trakcie trwania którego mogli oni zapoznać się z wynikami badań uzyskanymi w drodze porównania opinii wyrażonych w kwestionariuszach przez samych nauczycieli oraz ich uczniów. Zadaniem nauczycieli było ustosunkowanie się do zidentyfikowanych w toku porównywania rozbieżności pomiędzy opiniami swoimi, swoich uczniów oraz wynikami obserwacji. Ostatnią część projektu stanowiła identyfikacja obszarów rozbieżności w ocenie pracy i zachowania nauczyciela oraz podjęta wraz z nauczycielami próba odnalezienia przyczyn tych rozbieżności. Równocześnie, dla potrzeb niniejszej pracy oraz własnego rozwoju zawodowego nauczycielka przeprowadzająca badania, a zarazem autorka tej pracy, podjęła się pisania przez okres jednego roku szkolnego pamiętnika nauczyciela, celem którego był systematyczny zapis obserwacji dotyczący zachowania w klasie zarówno jej samej, jak i uczniów, z którymi spotyka się na lekcjach, wzajemnych z nimi relacji oraz przebiegu samego procesu nauczania języka. Pamiętnik ten stanowi podstawę do prześledzenia toku przemyśleń nauczyciela w zakresie auto-monitoringu własnych poczynań w klasie oraz cenne źródło informacji dotyczących samo-oceny nauczycielskich refleksji. Badania empiryczne przedstawione zostały w czterech rozdziałach. W rozdziale pierwszym obok wskazania cech odróżniających komunikację klasową od naturalnej, co niewątpliwie wpływa na jakość interakcji w klasie językowej, wskazaniu i opisaniu czynników afektywnych kształtujących wzajemne relacje między nauczycielem a uczniami oraz przedstawieniu definicji i wpływu środowiska nauczania na owe relacje, przedstawione zostały również założenia psychologii humanistycznej głoszącej, iż nadrzędnym celem procesu nauczania jest umożliwienie jednostce realizacji własnego potencjału. W tym też rozdziale uwaga czytelnika zostaje skierowana na społeczny wymiar pracy nauczyciela związany z podejmowaniem w klasie, jak i poza nią różnych ról (np. mediatora), za pomocą których nauczyciel stara się nie tylko przybliżyć uczniom naturę języka obcego, ale również pomóc im zrozumieć i odnaleźć się w świecie, w którym żyją i zdobywają wiedzę. W jakim stopniu nauczyciel potrafi wspomóc szeroko rozumiany rozwój ucznia, zarówno w wymiarze językowym, jak i społecznym zależy od tego, jak efektywnie potrafi ocenić siebie i swoją pracę przez pryzmat ról, w które się wciela. Ostatnią część rozdziału pierwszego stanowi opis sposobów oceny pracy nauczyciela. W rozdziale drugim przedstawione zostały cele pracy badawczej spośród których najważniejszym było zbadanie, w jaki sposób określone czynniki psycho- i socjolingwistyczne wpływają na jakość interakcji w klasie językowej. Ten rozdział zawiera także opis grupy badawczej oraz uzasadnienie wyboru narzędzi użytych do realizacji projektu. Tu znajduje się również szczegółowy opis poszczególnych etapów przeprowadzanego projektu badawczego, który został opisany wcześniej. Rozdział trzeci zawiera prezentację oraz interpretację wyników badań. Zebrane na podstawie wywiadów z nauczycielami, badań kwestionariuszowych oraz obserwacji lekcji dane zostały przedstawione w sposób umożliwiający prześledzenie w jaki sposób wybrane czynniki natury psycho- i socjolingwistycznej kształtują relacje w klasie językowej. Ten rozdział zawiera także prezentację oraz interpretację danych zebranych na podstawie pamiętnika nauczyciela stanowiącego swoistą ‘bazę danych’ wskazujących na różnorodność nauczycielskich refleksji. Ostatni, czwarty rozdział pracy poświęcony jest podsumowaniu wyników oraz przedstawieniu wniosków z przeprowadzonych badań oraz zawiera wskazówki skierowane do nauczycieli języków obcych, celem których jest ukazanie nauczycielom sposobów znajdywania wspólnej płaszczyzny porozumienia z uczniami w celu podniesienia efektywności komunikacji w klasie, co pozwoli na skuteczniejsze nauczanie języka angielskiego.