| Abstrakt: | Przedmiotem opisu i analizy w niniejszej pracy były procesy uniwerbizacyjne
w języku słowackim i polskim. Materiał źródłowy obejmował blisko 3000 leksemów
rzeczownikowych, które powstały w następstwie oddziaływania powyższych procesów
w konfrontowanych językach. Leksemy te pochodziły z odmiany ogólnej i potocznej
języka słowackiego i polskiego. Taki dobór materiału miał na celu uwidocznienie
mechanizmu procesów uniwerbizacyjnych i stanowił próbę odpowiedzi na pytanie,
który z porównywanych języków ulega im z większą łatwością.
Głównym problemem badawczym niniejszej rozprawy było pytanie:
Jakie procesy określamy mianem procesów uniwerbizacyinych w języku
słowackim i polskim?
Tak sformułowanemu problemowi głównemu towarzyszyły problemy szczegółowe,
a mianowicie:
1. Które z procesów uniwerbizacyjnych są w porównywanych językach bardziej
produktywne?
2. Jakie formacje stanowią punkt wyjścia dla procesów uniwerbizacyjnych i jakie
leksemy powstają w ich wyniku w języku słowackim, a jakie w polskim?
3. Za pomocą jakich sufiksów słowotwórczych powstają słowackie i polskie
leksemy zuniwerbizowane?
4. Które sufiksy są najbardziej produktywne w tworzeniu rzeczowników
zuniwerbizowanych?
5. Czy formacje zuniwerbizowane dziedziczą rodzaj gramatyczny formacji
wielowyrazowych?
Kluczowym zamierzeniem autorki było odnalezienie odpowiedzi na tak
postawione pytania. Pomocne w osiągnięciu tego celu był opis leksemów powstałych
w wyniku procesów uniwerbizacyjnych, który obejmował:
V sposoby tworzenia uniwerbizmów za pomocą słowotwórczych zabiegów
formalnych: derywacji uniwerbizującej, dezintegracji, elipsy (uniwerbizacji
eliptycznej), kompozycji (uniwerbizacji kompozycyjnej) oraz uniwerbizacji
abrewiacyjnej;
> charakterystykę semantyczną i morfologiczną leksemów zuniwerbizowanych;
> dane o produktywności poszczególnych sufiksów tworzących formacje
zuniwerbizowane.
Przedstawiona analiza formalna i semantyczna zgromadzonego materiału
źródłowego, jak również kompleksowe ujęcie teoretyczne badanej kwestii pozwoliło na
sformułowanie następujących wniosków:
1. Wyjaśnienie problemu badawczego:
Pojęciem procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim określa się:
> derywację uniwerbizacyjną;
> derywację dezintegracyjną;
> elipsę substantywizującą i deadjektywizującą;
> kompozycję;
> abrewiację.
Powyższe mechanizmy słowotwórcze działają w porównywanych językach
w izolacji, bądź połączeniu ze sobą na zasadzie równoczesności lub następstwa
czasowego: np. kompozycja, czy może abrewiacja może być punktem wyjścia dla
derywacji uniwerbizacyjnej, podczas gdy dezintegracja może takiej derywacji
towarzyszyć.
2. Ustosunkowanie się do problemów szczegółowych:
Ad 1. Które z procesów uniwerbizacyjnych są w porównywanych językach
bardziej produktywne?
Analiza materiału wykazała, że najbardziej produktywna jest derywacja
uniwerbizacyjna, która stanowi ponad 60% zgromadzonych leksemów
w porównywanych językach (68 % w języku słowackim, 61% w języku polskim).
Drugim produktywnym procesem uniwerbizacyjnym okazała kompozycja (po 12%
materiału słowackiego i polskiego). Pozostałe procesy okazały się mniej produktywne:
dezintegracja (5% w języku słowackim i 7%w języku polskim), elipsa (8% w języku
słowackim i 9% w języku polskim) oraz abrewiacja (7% w języku słowackim i 11%
w języku polskim).
Widać zatem, że procesy te przebiegają na gruncie porównywanych języków
analogicznie, co może być zaskoczeniem (por. Wyniki przeprowadzonych analiz,
s. 174). Podsumowując: tylko derywacja okazała się w języku słowackim procesem
przeważającym, jeśli chodzi o tworzenie uniwerbizmów. Pozostałe mechanizmy
słowotwórcze do kondensacji nazw wielowyrazowych częściej wykorzystuje język
polski.
Ad 2. Jakie formacje stanowią punkt wyjścia dla procesów uniwerbizacyjnych
i jakie leksemy powstają w ich wyniku w języku słowackim, a jakie w polskim?
Dla procesów uniwerbizacyjnych w języku słowackim w blisko 90%
rzeczowników charakterystyczne jest upraszczanie struktur wielowyrazowych, którymi
są połączenia rzeczownika z przymiotnikiem. W języku polskim takie grupy nominalne
stanowią około 70 % uniwerbizowanych formacji wielowyrazowych. Ponadto, w języku
polskim „chętniej” niż w języku słowackim procesom uniwerbizacyjnym podlegają
połączenia rzeczownika z innymi częściami mowy.
Ad 3. i Ad 4. Za pomocą jakich su/iksów słowotwórczych powstają słowackie
i polskie leksemy zuniwerbizowane? Które su/iksy są najbardziej produktywne
w tworzeniu rzeczowników zuniwerbizowanych.
Inwentarz sufiksów, które służą do urabiania formacji uniwerbizowanych jest
bogatszy w języku słowackim, niż w polskim Funkcję taką pełnią formanty słowackie:
-ka/-ovka, -ina, -ńa, -ica, -ak/-iak, -ikf-ikJ-mk, -ar, -ista, -ać, -ec/-nec/-ilec/-inec, -ok,
-ić, -ne i polskie: -ka/-ówka, -ina/-yna, -yzna, -ak/iak, -ik, -ista, -arz/-iarz, -anin,
-owisko.
Najbardziej produktywne w języku słowackim są sufiksy: -ka/-ovka, -ina, -ak/-iak,
w języku polskim natomiast: -ka/-ówka, -yzna, -akZ-iak, -owiec, -ista.
Ad 5. Czy formacje zuniwerbizowane dziedziczą rodzaj gramatyczny formacji
wielowyrazowych ?
Przeprowadzona analiza wykazała, że w większości rzeczowników
uniwerbizowanych (około 70%) rodzaj gramatyczny jest dziedziczony z formacji
wielowyrazowych. Jednak dość liczna (30%) grupa przykładów, w których uniwerbizm
ma odmienny rodzaj gramatyczny niż jego formacja motywująca wskazuje na to, że
zgodność rodzajowa nie determinuje uznania leksemu za wynik oddziaływania
procesów uniwerbizacyjnych.
Sądzę, że przedstawiony opis procesów uniwerbizacyjnych i analiza ich
rezultatów, jakimi są słowackie i polskie rzeczowniki zuniwerbizowane pozwoli na
pełniejsze zrozumienie skomplikowanych mechanizmów nazwotworczych działających
w konfrontowanych językach. |