Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych

Abstract

Nauką, która bada złożoność problemów starości jest gerontologia powstała około 1950 r . Jej przedstawiciele wskazują na interdyscyplinarność tej nauki, a także na to, że obejmuje ona swoim zakresem całościowo proces starzenia się ludzi. Dlatego często w opracowaniach dotyczących ludzi starszych nie używa się chronologicznego określenia starości, pisze się jednocześnie o starości i procesie starzenia się człowieka. Wskazuje się coraz częściej na istotność przygotowania się do starości i zapobiegania przedwczesnym negatywnym jej skutkom, czyli stosowaniu zasad profilaktyki gerontologicznej. W moich badaniach przyjmuję następującą definicję, która podkreśla wspomnianą interdyscyplinarność tej nauki i zawiera istotne dla prezentowanych w pracy rozważań dotyczących nie tylko psychospołecznych i historyczno – kulturowych uwarunkowań starzenia się i starości człowieka , ale wskazuje również na znaczenie instytucji zajmujących się rozwiązywaniem kwestii społecznej ludzi starszych. Oto ona: „gerontologia zajmuje się opisem, wyjaśnianiem i modyfikacją fizycznych, psychicznych, socjalnych , historycznych i kulturowych aspektów starzenia się i starości, włącznie z analizą istotnego dla starzenia się i konstytuującego je otoczenia oraz instytucji” Liczne opracowania z dziedziny szeroko pojętej gerontologii, a także prowadzona przeze mnie systematyczna obserwacja ludzi starszych i starzejących się, dały podstawy do poszukiwań badawczych, które wykorzystałam w tej pracy. Zamierzeniem moim było wielowymiarowe spojrzenie na problemy starości i ludzi starszych, zwłaszcza tych, którzy mają możliwość żyć względnie niezależnie i aktywnie, czyli ludzi w chronologicznie nieokreślonym tzw. trzecim wieku. Moje badania koncentrują się wokół kwestii dotyczących określenia wybranych problemów mających podłoże w procesie starzenia się społeczeństw, a także wybranych problemów ludzi starszych wynikających z cech społeczno – demograficznych i ekonomicznych określających ich jako zbiorowość . Jak wynika z tytułu mojej pracy zakładam, że ludzie starsi należą do zbiorowości marginalizowanej, dlatego jeden z rozdziałów poświęciłam charakterystyce starości w wymiarze indywidualnym .Przedstawiłam w nim te cechy starości jako fazy życia, które sprawiają, że kategorię osób starszych można uznać za marginalizowaną. Praca zawiera też rozdział dotyczący społeczno – kulturowych uwarunkowań życia osób starszych w Polsce, które moim zdaniem mogą być kolejną przyczyną marginalizacji starszych i starzejących się ludzi. Nie mniej ważne są rozważania zawarte w tych częściach pracy, które przedstawiają starość jako czas, w którym wpływ na kształt i treść życia może mieć sam starszy człowiek. Dowodem na to są zarówno indywidualne wysiłki poszczególnych osób, zmierzające do tego, by uczynić starość fazą życia wartościową dla siebie i innych, jak i wysiłki zbiorowe, których owocem są rozmaite organizacje osób starszych mające za zadnie, ogólnie ujmując, poprawę jakości ich życia. Do takich organizacji należą od ponad 30 lat Uniwersytety Trzeciego Wieku (skrótowo będę je określać UTW), które można chyba uznać za swego rodzaju inkubator potrzeb coraz szerszej rzeszy starszej części społeczeństwa na całym świecie. Sądzę, że wpływ UTW na przeciwdziałanie marginalizacji osób starszych bardzo trafnie obrazuje myśl zawarta w cytacie:„(...) wyciągam wniosek, że tego typu spotkania są niezmiernie potrzebne dla członków Uniwersytetu Trzeciego Wieku, bowiem umożliwiają wspólne więzi, kontakty międzyludzkie, poszerzenie własnych wiadomości z różnych dziedzin życia, nauki i kultury (...) To wszystko jest bezwzględnie potrzebne dla utrzymania dobrego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego oraz przeciwdziałania schematyzmowi życia, nostalgii, monotonności dnia codziennego. Jest to na pewno "panaceum" na dobre samopoczucie, o tyle lepsze, że bez użycia środków farmakologicznych (chemii). Z autopsji muszę napisać , iż w tym wieku taka terapia ma szczególnie duże znaczenie, ażeby człowiek nie czuł się wymanewrowany poza nawias społeczny(...). Cytat ten wskazuje na niektóre przyczyny marginalizacji osób starszych, związane zarówno z cechami psycho – fizycznymi starości powodującymi obniżanie sprawności w wielu sferach życia, jak i wpływem otoczenia społecznego na życie starszych. Celem mojej rozprawy jest: - przedstawienie wybranych problemów wynikających z kwestii starzenia się społeczeństw, a także cech społeczno – demograficznych i ekonomicznych charakteryzujących ludzi starszych jako zbiorowość; - scharakteryzowanie wybranych problemów starości w wymiarze indywidualnym oraz w funkcjonowaniu osób starszych w społeczeństwie i kulturze, przyczyniających się do ich marginalizacji; - ukazanie możliwości przeciwdziałania skutkom marginalizacji osób starszych poprzez ich aktywizowanie społeczne , fizyczne i intelektualne w UTW.