Polityka penitencjarna w okresie transformacji ustrojowej w Polsce (1989-2001)

Abstract

Zachowania odbiegające od przyjętej normalności, które naruszają obowiązujące w danej społeczności normy, a w efekcie działają destabilizująco na grupę, zawsze wzbudzały i nadal wzbudzają duże emocje. Zainteresowanie się nimi jest spowodowane ich odmiennością, która jest dostrzegana przez ludzi. Wywołują zaciekawienie, sprzeciw, strach, mechanizmy obronne. Nigdy nie pozwalają obserwatorom na obojętność. Budując demokrację, państwo zmuszone jest do rozszerzania kręgu zainteresowań o nowe problemy i obszary dotąd pomijane lub spychane na margines. Zwykle dotyczy to spraw uważanych w przeszłości za kontrowersyjne, ustrojowo niewygodne lub wstydliwe. Z pozostałymi po latach ubiegłych zaległościami przyszło zmagać się teraz, w trakcie transformacji po 1989 roku, podejmując próby nadrobienia strat w stosunku do pozostałych państw zachodnich. Zagadnienie to stawało się tym bardziej ważne im bardziej chcieliśmy nazywać się państwem demokratycznym, praworządnym oraz im bliższa stawała się możliwość wejścia Polski do Unii Europejskiej z obowiązującymi w niej standardami. Aspiracje członkostwa wymuszały stosowanie rozwiązań przyjętych przez kraje o zdecydowanie dłuższej historii i praktyce demokratycznej. Rozwiązań, których wdrożenie i stosowanie jest zadaniem długofalowym i których, tak naprawdę, dopiero się uczymy. Przyjmując, że polityka penitencjarna to całokształt zagadnień związanych z realizacją zadań prowadzących do osiągnięcia celu, jakim jest zabezpieczenie prawidłowego funkcjonowania państwa i jego obywateli przed wpływami czynników determinujących przestęp5 czość i działalnością przestępców można wyłonić wiele obszarów, w których polityka penitencjarna bezpośrednio kształtuje życie obywateli. Bezpośrednio dlatego, że np. kara i karanie – w tym kara pozbawienia wolności - nie dotyka samego sprawcy przestępstwa, ale warunkuje życie jego bliskich. W pracy podjęto próbę ukazania całej złożoności problematyki polityki penitencjarnej, której wyznacznikiem jest wykonywanie kary pozbawienia wolności. Określania warunków, w jakich jest realizowana poprzez działanie instytucji penitencjarnych. (Cel podstawowy). W działalności instytucji penitencjarnych podstawowym zadaniem jest nie tylko izolacja, ale jak wynika z prognoz pedagogiki resocjalizacyjnej, organizowanie oddziaływań resocjalizujących, których celem jest przywrócenie osoby skazanej społeczeństwu. Stąd wiele miejsca zajmują zagadnienia wynikające z realizacji procesu resocjalizacji w warunkach jednostek penitencjarnych, jakimi są: zakład karny i areszt śledczy. Praca ma charakter interdyscyplinarny, ponieważ nie można w analizach politologicznych na temat polityki penitencjarnej – w ujęciu definicyjnym stanowiącym wykładnię dla interpretacji zaproponowanych przez autorkę – nie uwzględniać przesłanek formułowanych na gruncie prawa, pedagogiki resocjalizacyjnej, psychologii penitencjarnej czy wreszcie socjologii. Praca składa się z dwóch wyraźnie wyodrębnionych części. Część pierwsza obejmuje swoim zakresem tło historyczne nakreślone w celu ukazania doktryn penitencjarnych na przestrzeni określonych cezur czasowych. Część druga to ocena zmian w polityce penitencjarnej państwa dokonana na podstawie programu własnych badań empirycznych. W konstrukcyjnej strukturze podziału treści zawarto: wstęp, pięć podstawowych dla pracy rozdziałów, zakończenie i bibliografię przedmiotu oraz aneksy. Trzy pierwsze rozdziały to analizy materiałów źródłowych w oparciu o literaturę przedmiotu; dokumenty; akty normatywne, publikacje prasowe, stenogramy. Część empiryczna to rozdziały czwarty i piąty zawierające charakterystykę metodologiczną badań własnych z poszerzonym wprowadzeniem w realia wykonywania kary pozbawienia wolności w warunkach określających teren badań oraz analizy materiałów badawczych o bardzo zróżnicowanej strukturze i walorach poznawczych z próba ukazania związków pomiędzy założonymi funkcjami kary (rozstrzygnięcia formalne), rzeczywistością penitencjarną (stan i perspektywy w ocenach najbardziej zainteresowanych tzn. funkcjonariuszy służb penitencjarnych, osadzonych i adeptów resocjalizacji – studentów pedagogiki resocjalizacyjnej). Rozbudowany aneks zawiera te dane, które nie ilustrują tekstu, ale zawierają uszczegółowione informacje z materiałów badawczych, które umożliwiały interpretację tych zagadnień, które z perspektywy dziennikarzy, polityków, pedagogów specjalnych, socjologów postrzegane są w sposób odmienny. Autorce przyświecały dwa cele. Pierwszy to ukazanie polityki penitencjarnej państwa w oparciu o rozproszone aczkolwiek dostępne materiały źródłowe. Nie ma publikacji w krajowym piśmiennictwie o charakterze monografii, która ukazuje politykę penitencjarną państwa w definiowanym kształcie. (Polityka penitencjarna to całokształt zagadnień związanych z realizacją zadań prowadzących do osiągnięcia celu, jakim jest zabezpieczenie prawidłowego funkcjonowania państwa i jego obywateli przed wpływami czynników determinujących przestępczość i działalnością przestępców). Drugi; ukazanie skutków tej polityki, które przekładają się na opinie najbardziej zainteresowanych (osadzeni, pracownicy służb penitencjarnych, studenci resocjalizacji). Autorka wyraża nadzieję, że ta różnorodność nie wpłynie w sposób fałszujący intencje zaprezentowania polityki penitencjarnej państwa w okresie transformacji ustrojowej w latach 1989–2001 z rozszerzeniem treści wykraczającymi poza cezurę czasu określoną w tytule pracy jako ważnej społecznie, ciągle trwającej debaty o potrzebach zmian.