| Abstrakt: | Przedmiotem niniejszej rozprawy doktorskiej jest analiza porównawcza jednego z grzecznościowych aktów mowy, a konkretnie, aktu mowy wyrażania próśb w komunikacji interpersonalnej pomiędzy przedstawicielami dwóch różnych społeczności językowo-kulturowych: irlandzkiej i polskiej. Autorka przeprowadziła pragmatyczna analizę kontrastywną próśb używanych w różnych kontekstach w angielszczyźnie irlandzkiej oraz w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem różnic i podobieństw na płaszczyźnie leksykalnosyntaktycznej. Badanie miało również charakter ilościowy – dla lepszego
zilustrowania dyskutowanych zagadnień uzyskany materiał empiryczny został
przeanalizowany procentowo, a następnie przedstawiony w postaci tabel oraz wykresów.
Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów, konkluzji, bibliografii oraz dodatku zawierającego kwestionariusz, który stanowi podstawę analizy.
Rozdział pierwszy przedstawia zarys historyczny rozwoju Językoznawstwa
kontastywnego, przybliża również definicje podstawowych pojęć związanych z wyżej
wymienioną dziedziną nauki o języku.
W rozdziale drugim opisane zostały językoznawcze teorie aktów mowy Austina
(1962) i Searla (1969), ze szczególnym uwzględnieniem próśb. Wprowadzone zostało
tutaj także pojęcie pośrednich aktów mowy używanych w celu nakłonienia rozmówcy
do wykonania danej czynności.
Rozdział trzeci omawia teorie komunikacyjne – zasadę kooperacji Grice’a
(1975), podkreśla jej istotną rolę w rozwoju późniejszych badań, które doprowadziły
do powstania wielu nowych studiów mających na celu poszerzenie dotychczasowych
maksym i reguł konwersacyjnych. Po przedstawieniu Teorii Relewancji Sperbara i
Wilsona (1986), opisane zostały teorie grzeczności (zasady grzeczności sformułowane
przez Lakoff (1973), teorie grzeczności Leecha (1980, 1983), Brona i Levinsona
(1987)). W rozdziale tym nawiązano również do kulturowych systemów wartości
charakterystycznych dla kultury irlandzkiej i polskiej. Rozdział czwarty zawiera pragmatyczną analizę kontrastywną próśb w języku angielskim i polskim. Omawia poszczególne strategie wyrażania wyżej wymienionego aktu mowy w obu językach. W celu usystematyzowania poszczególnych typów strategii, posłużono się schematem kodowania próśb, który stworzono na potrzeby międzynarodowego projektu CCSARP (1989). W związku ze stosunkowo mała ilością dostępnej literatury zajmującej się badaniem próśb w angielszczyźnie irlandzkiej, autorka wykorzystuje tutaj materiał językowy uzyskany przez językoznawców na drodze badań różnych dialektów języka angielskiego.
W rozdziale piątym niniejszej rozprawy doktorskiej przedstawiono opis
przeprowadzonego projektu. Na wstępie podane są: cele podjętego badania,
charakterystyka uczestników oraz metodologia badania, która stanowiła podstawę
badań i nakreśliła tok analizy. Przeanalizowano wszystkie sytuacje zawarte w
kwestionariuszu, scharakteryzowano nie tylko poszczególne strategie realizacji aktu
prośby użytego przez respondentów w podanych kontekstach, lecz także typy
modyfikacji owych próśb pojawiających się w uzyskanym materiale językowym.
Całość rozważań podsumowana jest w konkluzjach końcowych. Jak wykazała
analiza zebranego materiału empirycznego, odmienna realizacja próśb w badanych
językach może wynikać z odmiennych wartości kulturowych postrzeganych przez
przedstawicieli danej grupy językowo-kulturowej. Dla przykładu przeważający
indywidualizm w kulturze anglosaskiej, a kolektywizm w kulturze polskiej ma wpływ
na sposób formułowania próśb – irlandzkie prośby są pośrednimi aktami mowy,
formułowanymi za pomocą konstrukcji zdań pytających, chroniącymi „twarz”
mówców oraz słuchaczy, natomiast polskie prośby występują często w postaci trybu
rozkazującego, który nie narusza reguł uprzejmości i jest akceptowany w kulturze
polskiej. Dystans do władzy – stosunkowo wysoki w kulturze polskiej, a niski w
kulturze irlandzkiej znajduje również swoje odzwierciedlenie w sposobie
formułowania aktu prośby. Ponadto analiza leksykalno-syntaktyczna oraz
pragmatyczna próśb dowiodła, iż teza Leecha (1980) mówiąca, że bezpośredniość
wypowiedzi jest odwrotnie proporcjonalna do jej grzeczności została podważona.
Stwierdzenie to może być prawdziwe dla kultury anglosaskiej, ale niekoniecznie dla
polskiej. Pomimo, iż przedmiotem badań był tylko jeden akt mowy, autorka ma nadzieję,
iż analiza materiału empirycznego może zostać wykorzystana w dalszych badaniach z
zakresu językoznawstwa kontastywnego, pragmatyki oraz komunikacji
międzykulturowej. Z wyników przeprowadzonych badań będą mogli skorzystać
zarówno nauczyciele języków obcych, tłumacze, osoby uczące się języków obcych,
jak i przeciętni użytkownicy języka, którym zależy na poprawnym komunikowaniu się
z uwzględnieniem form grzecznościowych stosowanych w określonej kulturze. |