Psychologiczna analiza sposobów przesłuchania świadków i reguł oceny ich zeznań w praktyce sędziowskiej a stopień przypisywanej im wiarygodności

Abstract

Psychologia zeznań świadków jest dość dobrze rozwiniętą dziedziną psychologii sądowej. Stworzyła ona między innymi katalog kryteriów oceny wiarygodności oraz zajmuje się usprawnianiem sposobów przesłuchania, tak aby dawały one jak najbardziej rzetelny materiał dowodowy. Nie ma jednak, jak do tej pory, empirycznej pracy dotyczącej sądowego przesłuchania świadków i oceniania wiarygodności. Istniejące opracowania z zakresu przesłuchania i oceniania wiarygodności przedstawiają te zagadnienia w innych niż sądowy kontekstach lub też są teoretyczno - prawnymi rozważaniami dotyczącymi tego zagadnienia. Prace empiryczne odnoszące się do psychologicznych aspektów pracy sędziego pojawiają się w literaturze krajowej sporadycznie i dotyczą innych zagadnień niż poruszane w niniejszej rozprawie. Niniejsza praca jest kontynuacją badań własnych nad psychologicznymi regułami oceny wiarygodności (Maciejski, 2001a) rozszerzonych o nowe aspekty dokonywania oceny wiarygodności oraz o analizę stosowanych sposobów przesłuchania prowadzących sędziego do przypisania określonego poziomu wiarygodności świadkom i składanych przez nich zeznań. Część teoretyczna pracy ukazuje złożoność zagadnienia i prezentuje holistyczne ujęcie tematu z uwzględnieniem jego interdyscyplinarnego charakteru. Przedstawiono zatem zarówno epistemologiczno - metodologiczne aspekty dochodzenia do prawdy sądowej, jak również wprowadzono spojrzenie na problematykę przesłuchania nie tylko z perspektywy psychologii sądowej i kryminalistyki, ale również jako element poznania społecznego (przesłuchanie świadka i ocena wiarygodności na sali sądowej z punktu widzenia psychologii społecznej opisującej szczególne zjawisko społeczne jakim jest rozprawa sądowa) oraz niedoceniane w literaturze przedmiotu językowe i logiczno - językowe aspekty przesłuchania. Praca przedstawia rzeczywistość sali sądowej w zakresie sposobów przesłuchania świadków i reguł oceniania wiarygodności ich zeznań. Materiał badawczy ma dać odpowiedź na pytanie, jak często są stosowane poszczególne sposoby przesłuchania oraz kryteria oceny wiarygodności. Ponadto przeprowadzone badania i analiza mają na celu ustalenie, które sposoby przesłuchania i zastosowanie których kryteriów oceniania wiarygodności wpływa (i w jaki sposób) na stopień przypisywanej wiarygodności świadkom i ich zeznaniom. Efektywnymi sposobami przesłuchania mogą być te zachowania sędziów, które pozwalają otrzymać wysoce wiarygodny 8 materiał dowodowy, ale również i te które skutecznie wskazują na niską wiarygodność świadka i/lub jego zeznań. Dodatkowo, na podstawie badań empirycznych, opisane zostanie zastosowanie poszczególnych kryteriów wiarygodności przez sędziów. Praca pokazuje wiedzę badanych w zakresie kryteriów oceniania wiarygodności, ich zaangażowanie w samoobserwację stosowania poszczególnych kryteriów oraz przedstawia utworzone na podstawie doświadczeń zawodowych schematy poznawcze dotyczące oceniania wiarygodności, jak również sposób wykorzystania kryteriów oceny wiarygodności w praktyce (powszechność stosowania, negatywny bądź pozytywny wpływ na wiarygodność, łączne występowanie kryteriów oraz kryteriów i sposobów przesłuchania).