Europa Środkowa i Wschodnia z perspektywy głównych francuskich ośrodków analitycznych i badawczych

Abstract

W niniejszej pracy autor odpowiedział na pytanie w jaki sposób postrzegana jest Europa Środkowa i Wschodnia po 2004 roku z punktu widzenia głównych francuskich ośrodków analitycznych i badawczych. Poruszono kwestie nazewnictwa, typologii oraz organizacji i funkcjonowania think tanków. Pokrótce opisano genezę i rozwój tego typu instytucji na świecie. Termin think tank pochodzi z języka angielskiego. Zarówno we Francji, jak i w Polsce, usiłowano wymyślić i spopularyzować rdzenne określenia, takie jak fabryka myśli, fabryka idei, laboratorium myśli, laboratorium idei, zbiornik myśli, zbiornik idei i inne. Nie do końca była to próba skuteczna: termin angielski wciąż jest najpopularniejszy. Polscy jak i zagraniczni autorzy proponują wiele zróżnicowanych definicji think tanku, nierzadko przeczących sobie wzajemnie i zazwyczaj bardzo rozbudowanych. Odchodząc od tych kontrowersji oraz nie chcąc zajmować dogmatycznego stanowiska, odmawiając niektórym organizmom statusu think tanku, autor dysertacji przyjął ogólną definicję mówiącą, że think tank to organizacja, której zasadniczym celem jest działalność badawcza, analityczna i doradcza w zakresie polityki międzynarodowej lub wewnętrznej. Do fundamentalnych cech think tanku zaliczyć można: bycie organizacją (mniej lub bardziej sformalizowaną, a nawet nieformalną grupą), działaność naukowo-ekspercka, działalność o charakterze biznesowym (pozyskiwanie prywatnych lub publicznych środków na funkcjonowanie, sprzedaż publikacji, analiz, usług doradczych etc.), działalność o charakterze medialnym (komunikacja z odbiorcami oraz opinią publiczną zwłaszcza za pomocą intemetu), wpływ na świat polityki i na opinię publiczną. Think tanki posiadają afiliacje: z władzą publiczną z uniwersytetami, z agendami państwowymi lub wojskiem, ze światem biznesu. Niektóre oficjalnie pozostają niezależne organizacyjnie, jako stowarzyszenia non-profit albo organizmy funkcjonujące na wzór przedsiębiorstwa (samofinansujące się). Pełna niezależność w praktyce nie występuje: w rzeczywistości każdy taki ośrodek jest w jakimś stopniu zależny bądź organizacyjnie, bądź finansowo, personalnie czy ideologicznie. Przyjmuje się, że fenomen think tanków jest charakterystyczny dla rozwiniętych państw demokracji liberalnej, działają one jednak również w krajach autorytarnych, a „dojrzałość” demokracji nie koreluje z liczbą think tanków. Wpływ think tanków na szeroko pojętą demokrację nie jest jednoznaczny: wbrew powszechnej opinii istnieją pewne zagrożenia płynące z funkcjonowania „laboratoriów idei”. Najszybciej środowisko ośrodków analitycznych i doradczych rozwinęło się w USA. Kraj ten pod tym względem dominuje do tej pory. Swoją siedzibę posiada tam najwięcej czołowych think tanków, które dysponują największymi na świecie budżetami i w powszechnej opinii panującej wśród specjalistów tej tematyki posiadają największy wpływ na politykę. Najczęściej spotykanymi typami są think tanki uniwersyteckie, think tanki opracowujące analizy na zlecenie podmiotów prywatnych lub publicznych oraz advocacy think tanks pełniące funkcję eksperckiego zaplecza partii politycznych.