Polska Zjednoczona Partia Robotnicza w Katowicach wobec Kościoła katolickiego w latach 1970-1980

Abstract

Głównym celem niniejszej rozprawy jest ukazanie stosunku PZPR w Katowicach wobec Kościoła katolickiego w latach 1970-1980, a więc w okresie rządów w PRL Edwarda Gierka. Podjęta zostanie próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, jak w tym okresie katowickie władze partyjne realizowały tę zmierzającą w ostateczności do likwidacji Kościoła i jego wpływu na społeczeństwo politykę oraz jak chciały usunąć wszystkie poglądy idealistyczne z życia Polaków. Ramy chronologiczne pracy z jednej strony wyznacza rok 1970, a ściślej grudzień 1970 roku, czyli miesiąc przesilenia politycznego oraz zauważalnych wówczas zmian polityki wyznaniowej państwa. Cezurą końcową jest rok 1980 - czas sierpniowego przełomu politycznego w PRL. Obszarem objętym badaniami jest województwo katowickie. Uwaga została skupiona na władzach PZPR w Katowicach, które w latach 1970-1980 odgrywały niezwykle ważną rolę polityczną na arenie ogólnopolskiej. Przyczyn takiej sytuacji było kilka. Po pierwsze, I sekretarzem KW PZPR w Katowicach do grudnia 1970 roku był Edward Gierek, który następnie został I sekretarzem KC PZPR w Warszawie. Po drugie, region śląski był niezwykle ważny dla Polski ze względów gospodarczych. Z tego też względu władzom politycznym zależało na unikaniu niepokojów społecznych. Po trzecie, w województwie katowickim Kościół katolicki miał tradycyjnie silną pozycję wśród miejscowego społeczeństwa. Obserwacja ścierania się interesów władzy partyjno-państwowej i Kościoła katolickiego właśnie na tym obszarze może zatem przynieść sporo interesujących spostrzeżeń. Rozważania prowadzone są na tle szerszych stosunków państwo - Kościół. Relacje te można przedstawić na podstawie elementów składowych, czyli konfliktów na tle budownictwa sakralnego, nauczania religii w szkole, urządzania pielgrzymek, wzajemnych kontaktów pracowników kurii i biskupów z władzami politycznymi. Ważny aspekt stanowi stosunek Kościoła do tak ważnych wydarzeń politycznych, jak sytuacja w grudniu 1970 roku, strajki w roku 1976 i początki opozycji w PRL, po wydarzenia lata 1980 roku. Kolejnym elementem służącym realizacji głównego celu pracy jest przedstawienie zmian we wzajemnych relacjach, kształtowanych pod wpływem zachodzących wydarzeń. Podjęto też próbę wykazania, że sama partia nie była monolitem. Przedstawiane są tu zatem związki osób należących do PZPR z Kościołem katolickim. Oprócz tych stosunków formalnych ukazane są wpływy wyboru Karola Wojtyły na papieża w dniu 16 października 1978 roku oraz zmiany, jakie wywołała ta decyzja w zakresie wzajemnych stosunków państwo - Kościół. Uwagę skoncentrowano na mechanizmach, jakimi posługiwała się partia w stosunkach z Kościołem. Ważnym celem pracy jest także ukazanie działań władz zmierzających do laicyzacji, prób zmiany mentalności oraz przebudowy rzeczywistości społecznej. Przedstawiony został stosunek do tych działań społeczeństwa, ale przede wszystkim działania Kościoła katolickiego zmierzającego do zminimalizowania posunięć laicyzacyjnych. Zasygnalizowano również problem stosunku władz wobec mniejszości niemieckiej, działań ekumenicznych biskupa Herberta Bednorza oraz prób wykorzystywania innych kościołów i związków wyznaniowych przez władze partyjne przeciwko Kościołowi katolickiemu. Szczegółowe naświetlenie tej ostatniej kwestii wymaga dalszych badań. Tematyka pracy obejmuje teren województwa katowickiego w latach 1970- 1980. Uwzględniono reformę administracyjną z roku 1975, która zmieniła kształt tego obszaru. W jej wyniku poza przekształconym województwem katowickim znalazły się tereny nowo powstałych województw: częstochowskiego (w jego skład weszły powiaty byłego województwa katowickiego: miejski Częstochowa, kłobucki, częstochowski, lubliniecki, myszkowski i część zawierciańskiego) oraz bielskiego (w jego skład weszły powiaty byłego województwa katowickiego: miejski Bielsko-Biała, miejski Cieszyn, a także większa część cieszyńskiego i bielskiego). Temat pracy obejmuje okres urzędowania Zdzisława Grudnia jako I sekretarza KW PZPR w Katowicach. W tym czasie funkcję Przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (komunistycznej namiastki regionalnej samorządowości) w Katowicach sprawował, do 1973 roku, Jerzy Ziętek. Dnia 12 grudnia 1973 roku objął stanowisko wojewody śląskiego, które piastował do 10 czerwca 1975 roku. Następnie funkcję tę sprawował, do 14 czerwca 1978 roku, Stanisław Kiermaszek26, po którym objął ją Zdzisław Legomski, odwołany 23 grudnia 1980 roku. Jeśli zaś chodzi o jednostki administracji kościelnej wchodzące w skład województwa katowickiego, to praca dotyczy całej diecezji katowickiej, większej część diecezji częstochowskiej oraz niewielkich fragmentów archidiecezji krakowskiej, diecezji kieleckiej i Administracji Apostolskiej Śląska Opolskiego. Ta ostatnia struktura, po podpisaniu w grudniu 1970 roku polsko-niemieckiego układu o normalizacji wzajemnych stosunków (stwierdzającego, że linia Odry - Nysy Łużyckiej jest zachodnią granicą Polski), decyzją Watykanu z 1972 roku stała się diecezją opolską. Ważne znaczenie dla opracowania niniejszego tematu miała analiza postawy biskupa Herberta Bednorza w diecezji katowickiej. Mniej ważną postacią w polityce PZPR w Katowicach był biskup częstochowski Stefan Bareła. Po wprowadzeniu reformy administracyjnej w 1975 roku, kiedy w ramach województwa katowickiego pozostała niewielka, południowa część diecezji częstochowskiej (dekanaty: będziński, zawierciański, dąbrowski, sosnowiecki), wzajemne kontakty uległy dalszemu ograniczeniu. W pracy badawczej zostały wykorzystane w oparciu o analizę dostępnych źródeł metody: indukcyjna, dedukcyjna oraz porównawcza.