Manipulation in the translation of British and American press articles into Polish in the Communist era : The case of Forum Magazine 1965-89

Abstract

Celem niniejszej rozprawy była próba empirycznego zbadania i udokumentowania obecności manipulacji w tłumaczeniach artykułów prasowych z prasy brytyjskiej i amerykańskiej na język polski, dostępnych w okresie PRL’u za sprawą tygodnika Forum. Przegląd Prasy Światowej. W analizie wykorzystane zostały artykuły publikowane w latach 1965 – 1989, od początku istnienia pisma do upadku systemu socjalistycznego. Badania zostały zainspirowane szeregiem publikacji na temat języka propagandy PRL-owskiej (m.in. Bralczyk 2001, 2003, Galasiński 2000, Głowiński 2009) i działalności organów cenzury (m.in. Romek 2000, 2010, Bagiński 1981, Degen i Żyrda 2012, Pawlicki 2001, Łętowski 2010, Radzikowska 1990, Skorupa 2010), jak również rozwijającym się w Polsce w ostatnich latach zainteresowaniem kwestią manipulacji w języku (np. Puzynina 1992, Krzyżanowski i Nowak 2004, Tokarz 2006) i potrzebą wskazania dowodów na stosowanie technik manipulacyjnych również na gruncie tłumaczenia w okresie reżimu komunistycznego w Polsce w celu poparcia tez o manipulowaniu słowem tłumaczonym. Tezy zakładające obecność metod sterowania językiem w tekstach okresu socjalizmu w celu kreowania pozytywnego wizerunku komunistycznych władz i promowania optymistycznego obrazu sytuacji polityczno-ekonomicznej i społecznej w kraju, wypowiadane w formie twierdzeń teoretycznych lub zbiorczych wyników przeprowadzanych przez językoznawców i historyków badań, wymagały poparcia studium analitycznym m.in. w dziedzinie translatoryki. Obecność metod manipulacji tekstem źródłowym w tłumaczeniu stwierdzona na podstawie analizy porównawczej tekstów źródłowych i docelowych stanowić mogła obrazowy dowód na prawdziwość wspomnianych tez. Niniejsze studium koncentruje się na tekstach w głównej mierze o tematyce polityczno-ekonomicznej dotyczących sytuacji w Polsce, rekrutujących się z anglojęzycznej prasy zachodniej po roku 1965, jest zatem próbą pokazania zderzenia dwóch odmiennych spojrzeń – kapitalistycznego i będącego pod wpływami komunizmu, na istotne dziedziny funkcjonowania państwa. Metoda, jaką jest studium porównawcze pozwala wskazać wszelkie niuanse w próbie odtworzenia informacji źródłowej poprzez tłumaczenie, a w przypadku wybranego korpusu (50 tekstów źródłowych z poczytnych czasopism i dzienników brytyjskich i amerykańskich wraz z odpowiadającymi im 50 tłumaczeniami), zdemaskować metody PRL-owskiej cenzury prewencyjnej. Teksty zostały poddane analizie według cech edytorskich, technik tłumaczeniowych (wyszczególnionych na bazie takich autorów jak: Vinay i Darbelnet 1958, Newmark 1988, Delisle 1999, Malone 1988, Leuven-Zwart 1989, Kwieciński 2001) i obecności znamion nowomowy, a następnie przedstawione zostały wnioski zbiorcze potwierdzające tezy o manipulacji w zakresie wszystkich 3 wymienionych nurtów analizy. Wnioski płynące z badań wskazują, iż najbardziej powszechnie stosowanymi technikami tłumaczeniowymi za czasów cenzury PRL-owskiej były opuszczenia – pojedynczych słów, ale i całych fragmentów zawierających niepożądane treści. Opuszczenia (różnorodnego rodzaju, w obrębie 8 różnych grup), dodania, zastąpienia i wiele innych technik o charakterze manipulacyjnym, są dodatkowo wsparte manipulacją w zakresie cech edytorskich tekstów źródłowych, których to mówiąc najogólniej teksty docelowe są niemal zupełnie pozbawione. Zwieńczeniem metod manipulacji jest zwyczajowe stosowanie cech nowomowy, dzięki czemu teksty te wpisują się w kanon języka propagandy, pomimo deklaracji wydawcy Forum, że są one „przedrukami” artykułów z prasy zagranicznej.